БРИКС саммити Қозонда (Россия) бўлиб ўтмоқда ва бу 16-саммитдир. БРИКС лидерлари биринчи марта 2009 йилда, 2008 йилги молиявий инқироздан сўнг учрашган эдилар. Ўша вақтда БРИКСни глобаллашган иқтисодиётнинг келажаги деб аташган эди. 16 йил ўтиб, бу гуруҳ ҳақиқатан нимани ифодалайди?
БРИКС Ғарбга қарши ҳаракатми? Ёки бу Ғарбга муқобил бирлашмами?
Аввал ташкилот таркибини таҳлил қилсак
БРИКС бу Бразилия, Россия, Ҳиндистон, Хитой ва Жанубий Африка давлатлар номининг қисқартмаси. 2006 йилда ташкилот тўртта аъзо билан бошланган эди. Унга Жанубий Африка 2010 йилда қўшилди. Бу йил эса БРИКСга яна бешта янги аъзо қўшилди: Миср, Эфиопия, Эрон, Саудия Арабистони ва Бирлашган Араб Амирликлари. Уларнинг барчаси ҳам бу йил БРИКСга қўшилди. Шундай қилиб, эндиликда БРИКСда 10 аъзо бор ва келажакда янада кўпроқ аъзолар қўшилиши мумкин.
Ҳозирги кунгача 30 та давлат шу жумладан Ўзбекистон БРИКС билан турли даражада ҳамкорлик қилиш истагини билдирган, ва ушбу ташкилот фаолиятида иштирок этишни хоҳлаган.
Қозонга кимлар етиб борди?
Ҳиндистон Бош вазири Нарендра Моди, Хитой Президенти Си Цзиньпин ва Жанубий Африка Президенти Сирил Рамафоса ҳам Қозонга етиб борган. Янги аъзо давлатлар етакчилари ҳам саммитда қатнашиши кутилмоқда. Ягона йўқотиш — Бразилия Президенти Лула да Силва, у бошидан жароҳат олгани учун, унга узоқ масофага парвоз қилишдан сақланиш тавсия этилган. Ўрнига Бразилия ташқи ишлар вазири саммитда иштирок этмоқда. Бундан ташқари, ўнлаб бошқа етакчилар, шу жумладан, Фаластин Президенти Маҳмуд Аббос ҳам иштирок этмоқда. Аниқки, БРИКС кенгаймоқда, ва унинг таъсири ҳам ортиб бормоқда.
БРИКС рақамларда
БРИКС давлатларида уч ярим миллиард аҳоли яшаб келмоқда. Бу жаҳон аҳолисининг 45 фоизини ташкил этади. Уларнинг умумий ялпи ички махсулоти 60 триллион доллардан ошиб кетади, бу жаҳон иқтисодиётининг 37 фоизини ташкил этади. Аслида, бу кўрсаткич G7 мамлакатлариникидан ҳам ортиқроқ. БРИКС дунёнинг 20 фоиз экспортни назорат қилади. Нефтга бой давлатлар қўшилиши билан, энди у дунёнинг 44 фоиз нефтини ишлаб чиқаради. Демак, БРИКС катта кучга эга. Лекин унинг мақсади нима? Дастлабки ғоя АҚШ раҳбарлик қилаётган молиявий тизимга қарши курашиш учун ҳамкорликни ривожлантириш эди.
Шундай қилиб, БРИКС ўз институтларини тузди. Мақсад алтернативаларни яратиш ва кўп қутбли дунёни ривожлантириш эди. Лекин йиллар ўтиши билан бу кўзда тутилган қарашларда тарқоқлик пайдо бўлди. Бешта асосий аъзони кўринг. Улар барчасининг манфаатлари турлича, устуворликлари турлича, кўпинча бир-бири билан зиддир. Мисол учун Хитой ва Ҳиндистон.
Санкциялардан яккаланган Россия учун БРИКС иқтисодий имкониятми?
Бу йилги мезбон, яъни Россиячи? У Украина билан урушда. Ғарб Россияни яккалаб қўйган, унга санкциялар қўйилган. БРИКС Россияга дипломатия, савдо ва инвестициялар учун альтернатив тармоқ бўлиб хизмат қилмоқда. Москва позицияси оддий: у БРИКСни Ғарбга қарши кураш воситаси сифатида кўради яъни Ғарб тартибига қарши туриш воситаси. Хитойда ҳам Ғарбни сустлаштириб ўзи дунё етакчиси бўлишни истайди, ва бу мақсадга эришиш учун энг яхши йўл — глобал Жанубга йўналтирилган гуруҳ. Бу ерда Россия ва Хитой Ғарбга қарши альянс борасида ягона фикрда. Буя гона фикр БРИКСда уйғунлаша олармикан. Лекин ҳамма бу фикрни қўлламайди, масалан, Ҳиндистон. Ҳиндистон Ғарбга қарши позицияга ўтмоқчи эмас. У муносабатларда мувозанатга эришишга ишонади. Унинг Россия билан тарихий алоқалари, Америка билан ривожланаётган ҳамкорлиги бор. Нью-Дели иккаласини ҳам сақлаб қолишни хоҳлайди. Қолган икки аъзо — Бразилия ва Жанубий Африка ҳам шундай фикрда. Улар глобал таъсирни хоҳлайдилар, аммо Ғарб билан курашишни истамайдилар. Россия ва Хитой БРИКСни Ғарбнинг глобал тартибини ағдариш учун сиёсий восита сифатида фойдаланишга интилаётган бўлиши мумкин. Устуворликлар ўртасидаги зиддият аниқ, ва бу БРИКСни бўлинган блокка айлантириш хавфи ҳам бор.
Блок янги аъзоларни қўшмоқда. Қозонда кайфият оптимистик.
Uzdiplomat Қозондаги сиёсий оби-ҳавони шарҳлашда давом этади.