Вафот этган Иброҳим Раисий ўрнига Эронга янги президент сайланди.
5 июль куни Эронда ўтказилган навбатдан ташқари президентлик сайловларининг иккинчи босқичида ислоҳотчи, собиқ соғлиқни сақлаш вазири Масъуд Пезешкиян ғалаба қозонди.
Аммо унинг сайловдаги рақиблари жуда кучли шахслар эди. Эрон вице-президенти Амир-Ҳусайн, Эроннинг “Исломий тараққийпарвар ва адолатли халқи” дея номланувчи партиядан вакил Муҳаммад Бағир, Мустақил Кенгаш аъзоси Саид Жалилий, “Ислом инқилоб йўли издошлари” жамиятидан вакил Алиризо Закани, “Жангари руҳонийлар” уюшмасидан вакил Мустафо Пирмуҳаммад. Аммо халқ Пезешкиянни танлади. Ҳеч бир партиядан номзод сифатида кўрсатилмаган мустақил сайланувчи Эрондаги сайловларда қатнашган жами 30 миллион 530 минг фуқаронинг 16 миллион 384 минг овозини, ёки умумий овозларнинг камида 53,6 фоизини қўлга киритди. Хўш, Эрон халқи нима учун уни танлади?
Бу саволга Яқин Шарс масалалари бўйича мутахассис, сиёсатшунос Равшан Ғозиев жавоб берди.
“Эрон халқининг ўзи ҳам чарчаганди. Исроил билан зиддият, Яқин Шарқдаги хар ҳил урушлардан тўйиб кетганди. Шунинг учун Пезишкиянга қарши бўлган, ҳукуматга даҳлдор одамни эмас, балки халқ ичидан чиққан, фуқаролик ишларида, соғлиқни сақлаш соҳасида ишлагани учун уни танлашди. Халқнинг бундай танлов қилиши бекорга эмас. Агар эронликлар ҳукуматнинг Исроил билан, ёки Яқин Шарқ билан ташқи сиёсатидан мамнун бўлганда эди ўша исломий таъсири бўлган шахс бугун президент бўларди”,
деди у.
Унинг асосий рақиби эса Эрон раҳбарининг республика Миллий хавфсизлик олий кенгашидаги вакили, консерватор Саид Жалилий эса 13,538 миллион – 44,3 фоиз овоз олди.
Аммо расмий маълумотларга кўра, Эрон президентлиги учун сайловларда сайловчиларнинг фақат 49,8 фоизи, яъни ярмигина иштирок этган. Ислом Республикаси сайлов штабининг расмий вакили Муҳсин Исломийнинг сўзларига кўра, овоз беришнинг иккинчи босқичида 30,530 миллион сайловчи иштирок этган, Эронда эса 61 миллионга яқин киши овоз бериш ҳуқуқига эга. Президентлик сайловининг биринчи босқичида сайловчиларнинг тахминан 40 фоизи иштирок этди. Бу эса Ислом Республикаси тарихидаги энг паст кўрсаткичдир.
Хўш, Пазешкиян ким? Раисийдан сўнг у Эрон сиёсатини қай даражада ўзгартира олади? Урушлар тўхтайдими?
Масъуд Пезешкиян 1954 йил 29 сентябрда Эроннинг Ғарбий Озарбайжон вилоятининг, Меҳобод қишлоғида туғилган. Келиб чиқиши туркийлардан.
“Мен Озарбайжон вилоятининг Меҳобод шаҳрида (Эрон) туғилганман. Фарзандларимга уйда форсча гапиришга ҳеч қачон рухсат бермаганман, биз ҳамиша туркий тилда гаплашганмиз. Мен турк эканлигимни аниқ биламан. Менинг отам турк, онам ҳам. Турк эканлигимдан фахрланаман”,
деган у бир неча йил олдинги интервьюсида.
Масъуд Пезешкиян асли кардиожарроҳ. 1973 йилда мактабни тамомлаб, муддатли ҳарбий хизматни ўташ учун Забол шаҳрига кўчиб ўтади. Айнан шу даврда у тиббиётга қизиқа бошлади. Хизматни тугатиб, туғилиб ўсган вилоятига қайтиб, тиббиёт институтига ўқишга киради ва умумий тиббиёт йўналиши бўйича диплом олади. Эрон-Ироқ уруши пайтида (1980–1988) Пезешкиян тез-тез фронтда бўлган, у эрда тиббий гуруҳларни юбориш учун масъул бўлган ва шифокор бўлиб ишлаган. Пезешкиян 1985 йилда умумий амалиёт шифокори курсини тугатиб, тиббиёт коллежида физиологиядан дарс бера бошлайди.
Урушдан кейин Табриз тиббиёт фанлари университетида умумий жарроҳлик йўналиши бўйича ўқишни давом эттирди. 1993 йилда Эрон тиббиёт фанлари университетида кардиожарроҳлик ихтисослигини олган. Кейинчалик у кардиожарроҳлик бўйича мутахассис бўлиб, 1994 йилда Табриз тиббиёт фанлари университети президенти бўлиб, бу лавозимда беш йил ишлаган.
У айнан урушни кўргани сабабли ҳам эндиликда Эроннинг катта ва кичик зиддиятларига барҳам бериши мумкинлиги айтилмоқда. Агар у Тинчлик сиёсатини юритса, бу АҚШ ва Европада яхши қабул қилиниши мумкин.
“Урушлар сабаб Эрон иқтисодиёти анча орқага кетди, инфлация ошди. Бу эса олиб борилаётган сиёсатнинг нотўғрилигидан келиб чиқади. АҚШ чиқиб кетган бўлса ҳам Европа давлатлари Эрон билан Ядро келишувининг нормаллашувини кутмоқда. Шундай экан улар яна мамлакатда ураннинг бойитилишидан умидвор. Айниқса, долзарб бўлиб турган Фаластин—Исроил уруши ва Ироқдаги ҳолат борасида Пезешкияннинг қандай сиёсат юритиши қизиқ“,
дея фикр билдирди сиёсатшунос.
Хўш, у сиёсат оламига қандай кириб келди?
Пезешкияннинг сиёсий йўли 1997 йилда Муҳаммад Хотамий маъмуриятига соғлиқни сақлаш вазири ўринбосари сифатида қўшилиши билан бошланган. Тўрт йил ўтиб, у 2001 йилдан 2005 йилгача ушбу лавозимда ишлаган Соғлиқни сақлаш вазири этиб тайинланди. Ўшандан бери у беш марта Эрон парламентига сайланган ва 2016 йилдан 2020 йилгача парламент раисининг биринчи ўринбосари лавозимида ҳам ишлаган.
У 2013 йилги президентлик сайловларида қатнашган вақтида маълум сабабларга кўра номзодини қайтариб олган. 2021 йилги президентлик сайловларида эса унинг номзоди рад этилди.
2024 йилги навбатдан ташқари президентлик сайловларида Пезешкиян иштирок этиш ҳуқуқини қўлга киритди. Сайловларнинг иккинчи босқичида кучли рақиб Саид Жалилини енгиб ўтган Маъсуд Пезешкиян энди Эрон сиёсатини ўзгартира оладими? Таҳлилчилар унинг бошқа раҳбарлардан фарқли равишда демократроқ эканини айтмоқда.
Аммо Эронда президентдан бошқа яна бир кучли бошқарувчи бор – Оятуллоҳ Ҳоманаий. Эроннинг диний етакчиси ва Олий раҳбари. У мамлакатдаги умумий қоидаларни ўрнатади ва ҳатто президентни тасдиқлаб беради.
Пезешкияннинг турмуш ўртоғи ҳам шифокор эди. Аммо у 1993 йилда автоҳалокатда бир нафар фарзанди билан вафот этади. Шундан сўнг Пезешкиян қолган икки ўғли ва қизини ёлғиз ўзи катта қилган ва ҳеч қачон бошқа оила қурмаган. Унинг қизи Заҳра Пезешкиан Шариф технология университетида кимё магистри даражасига эга. Эрон фаоллари Пезешкияннинг аёллар ҳуқуқларини таъминлаш бўйича ҳам анча илдам эканини айтмоқда.