Chet ellik izhodkor Mark Riz «Mehrobdan chayon» romanini tarzhima qilish uchun donorlik yordamini so‘ramoqda. 31 avgust qo‘yilgan xabarda tarzhima ishlari uchun 10 ming AQSh dollari kerakligi aytilgan edi. Shundan buyon yig‘ilgan mablag‘ miqdori 1 ming 599 dollarni tashkil etgan. Xayriya qilganlarning ko‘pchiligini xorizhliklar tashkil etadi.
Bu normal holatmi? O‘zbek madaniyatini xorizhda targ‘iboti uchun milliardlab sarflab, guruh-guruh blogerlaru, zhurnalistlarni suratga tushib, tushirib aylanib kelishlari uchun festivallarga zho‘natayotganlarda asarlar tarzhimasi uchun mablag‘ yo‘qmi? O‘zbekistonda kitobxonlikni yoyinlashga, chet el adabiyotini o‘zbeklarga etkazishga qaratilgan loyihalarda o‘zbek tilidan xorizh tillariga tarzhima qilish vazifalari kiritilmaganmi?
O‘zbek adabiyoti targ‘ibotini ko‘ngilli ravishda amalga oshirib kelayotgan tarzhimon A’zam Obidov Uzdiplomat.uz mehmoni bo‘ldi va bu boradagi fikrlari bilan bo‘lishdi.
- Mark bilan «Farhod va Shirin» tarzhimasida birga ishlaganmiz. Uning tarzhima uchun donorlik yordamini yig‘ishi noto‘g‘ri emas. Bu demokratik va ko‘proq rivozhlangan mamlakatlarda maqbul yo‘l. Chet elda adabiyot, san’at, kino,madaniyat sohasi mutlaqo davlatdan holi. Bu sohalarga davlat deyarli yordam bermaydi. Ko‘p festivallar o‘tkazish, adabiyot festivallari, kitob chop etish, tarzhima loyihalari qilish filantroplar, xususiy korxonalar, biznes odamlari, volontyorlar va zhamoatchilik yordamiga suyaniladi. Hatto zhudayam katta she’riyat festivali o‘tkazilsa ham yuqorida aytganlarim ko‘magida o‘tkaziladi. Internet orqali sanrizing qilish Amerikada bu odatiy holga aylangan. Lekin Mark bu ishni o‘zbek adabiyoti bilan qilayotgani O‘zbekiston uchun qilayotgani mamlakatimiz uchun uyatli hol. Sababi bizda adabiyot san’at mustaqil emas. Adabiyot davlatning yordamiga muhtozh. Milliardlab byudzhet mablag‘larini har xil bo‘lar-bo‘lmag‘ur dasturlarga sarflanyapti. Qanaqadir forumlarga festivallarga, natizhasi ko‘rinmayotgan loyihalarga xarazhat qilinyapti. Lekin o‘zbek adabiyotining yaxshi namunalarini ingliz tiliga tarzhima qilish bo‘yicha hech qanday fond yo‘q.
- Yaqinda «ming kitob» loyihasi zhoriy etilishni boshladi. Bunda ham tarzhima nazarda tutilgan. Lekin bularning ham Markning chaqirig‘iga e’tibor qaratganini ko‘rmadim…
A’ZAM OBIDOV: «Ming kitob» loyihasi haqida ham bir nechta chiqishlar qildim. Qachongacha biz dunyo adabiyotini eng yaxshi namunalarini o‘zbek tiliga tarzhima qilamiz-u, o‘zbek adabiyotidagi eng yaxshi namunalarni nima uchun dunyo tillariga tarzhima qilmayapmiz?
O‘zbek tilidagi asarlarni dunyo tillariga tarzhima qilishga O‘zbekiston YOzuvchilar uyushmasi, YOshlar ishlar agentligi qoshidagi YOsh izhodkorlar kengashigina emas, AOKA ham mas’ul. Lekin ular nima qilayotganini hech kim bilmaydi. Qolaversa yaqinda ochilgan Navoiy zhamg‘armasi nima qilyapti?
Navoiyning 3 yil ichida qaysi asarini xorizhiy tillarda ko‘rdik? G‘arb kutubxonalarida Rumiyni, Hofizni, Ganzhaviyni, Hayyomni ko‘rish mumkin. Nima uchun Navoiy yo‘q?
Chunki tarzhima yo‘q. Tarzhima sohasiga yo‘naltirilgan fondlar yo‘q. YOki u fondlar boshqa u qadar muhim bo‘lmagan loyihalarga yo‘naltirilyapti. «Bu ishni kim qiladi? Qachon qiladi?»-degan savol yillardan beri aylanadi, aylanadi… Lekin, hech kim buni o‘z zimmasiga olmayapti. Buning sabablari ham bor. Birinchidan, Bu ishning to‘g‘riligi hali anglab etilmagan, ya’ni o‘zbek adabiyotini zhahon tillariga tarzhima qilish masalasini hali prioritet sifatida ko‘rilmayapti.
Ikkinchidan, bizda buni qiloladigan zhamoaning o‘zi yo‘q. Tarzhimonlarimiz yo‘q. Aslida milliardlab pullarini qanaqadir loyihalarga sarflayapmiz. Nima uchun 3-4 yilda qilinayotgan yaxshi loyihalardan tarzhimonlar etishtirolmayapsizlar?
Alohida tarzhimon tayyorlaydigan universitetlar bor. 4-5 ta tarzhimon sanay olmaymiz hozir.
Xitoy tilidan, rus tilidan bemalol tarzhima qilayotgan yoshlarni ko‘ryapman. Lekin dunyo tillaridan kim bizga tarzhima qilib beradi?
Mark, Britaniyalik Kerl, Britaniyalik Endryus, kabi tarzhimonlarni taniyman. Lekin o‘zbekcha kitobni o‘girish uchun «Menga pul beringlar kitobni tarzhima qilaman», – so‘rayotgani zhudayam ayanchli hol. Biz ularni qo‘llab-quvvatlashimiz uchun biz ularga taklif berishimiz kerak.
» Mark, o‘zbekchani yaxshi bilasan, Endryu, mana shuni ingliz tiliga o‘girib ber», -deb biz ularga aytishimiz kerak.
Bitta «Do‘stlik» ordeni berganimiz bilan masala hal bo‘lmaydi. Biz butun dunyoga o‘zbek tilidagi asarni tarzhimasiga pul so‘rab yalinmasligi uchun shunday bir tuzilma o‘ylab topaylik. Bitta kitobni tarzhima qilishga 10 ming dollar kerak bo‘ladi. Agar solig‘idan imtiyoz bo‘lsa felantroplar ham pul berardi. Bor yo‘g‘i bir-ikkita o‘zbek pul berdi. Qolgani chet elliklar edi. Bu kulgili. O‘zbekiston uchun sharmandali holat bu. Agar rivozhlanishni xohlasa bizdagi sistemani o‘zgartirish shart.
Suhbatni batafsil videoda ko‘ring!