Чет эллик ижодкор Марк Риз «Меҳробдан чаён» романини таржима қилиш учун донорлик ёрдамини сўрамоқда. 31 август қўйилган хабарда таржима ишлари учун 10 минг АҚШ доллари кераклиги айтилган эди. Шундан буён йиғилган маблағ миқдори 1 минг 599 долларни ташкил этган. Хайрия қилганларнинг кўпчилигини хорижликлар ташкил этади.
Бу нормал ҳолатми? Ўзбек маданиятини хорижда тарғиботи учун миллиардлаб сарфлаб, гуруҳ-гуруҳ блогерлару, журналистларни суратга тушиб, тушириб айланиб келишлари учун фестивалларга жўнатаётганларда асарлар таржимаси учун маблағ йўқми? Ўзбекистонда китобхонликни ёйинлашга, чет эл адабиётини ўзбекларга етказишга қаратилган лойиҳаларда ўзбек тилидан хориж тилларига таржима қилиш вазифалари киритилмаганми?
Ўзбек адабиёти тарғиботини кўнгилли равишда амалга ошириб келаётган таржимон Аъзам Обидов Uzdiplomat.uz меҳмони бўлди ва бу борадаги фикрлари билан бўлишди.
- Марк билан «Фарҳод ва Ширин» таржимасида бирга ишлаганмиз. Унинг таржима учун донорлик ёрдамини йиғиши нотўғри эмас. Бу демократик ва кўпроқ ривожланган мамлакатларда мақбул йўл. Чет элда адабиёт, санъат, кино,маданият соҳаси мутлақо давлатдан ҳоли. Бу соҳаларга давлат деярли ёрдам бермайди. Кўп фестиваллар ўтказиш, адабиёт фестиваллари, китоб чоп этиш, таржима лойиҳалари қилиш филантроплар, хусусий корхоналар, бизнес одамлари, волонтёрлар ва жамоатчилик ёрдамига суянилади. Ҳатто жудаям катта шеърият фестивали ўтказилса ҳам юқорида айтганларим кўмагида ўтказилади. Интернет орқали санризинг қилиш Америкада бу одатий ҳолга айланган. Лекин Марк бу ишни ўзбек адабиёти билан қилаётгани Ўзбекистон учун қилаётгани мамлакатимиз учун уятли ҳол. Сабаби бизда адабиёт санъат мустақил эмас. Адабиёт давлатнинг ёрдамига муҳтож. Миллиардлаб бюджет маблағларини ҳар хил бўлар-бўлмағур дастурларга сарфланяпти. Қанақадир форумларга фестивалларга, натижаси кўринмаётган лойиҳаларга харажат қилиняпти. Лекин ўзбек адабиётининг яхши намуналарини инглиз тилига таржима қилиш бўйича ҳеч қандай фонд йўқ.
- Яқинда «минг китоб» лойиҳаси жорий этилишни бошлади. Бунда ҳам таржима назарда тутилган. Лекин буларнинг ҳам Маркнинг чақириғига эътибор қаратганини кўрмадим…
АЪЗАМ ОБИДОВ: «Минг китоб» лойиҳаси ҳақида ҳам бир нечта чиқишлар қилдим. Қачонгача биз дунё адабиётини энг яхши намуналарини ўзбек тилига таржима қиламиз-у, ўзбек адабиётидаги энг яхши намуналарни нима учун дунё тилларига таржима қилмаяпмиз?
Ўзбек тилидаги асарларни дунё тилларига таржима қилишга Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси, Ёшлар ишлар агентлиги қошидаги Ёш ижодкорлар кенгашигина эмас, АОКА ҳам масъул. Лекин улар нима қилаётганини ҳеч ким билмайди. Қолаверса яқинда очилган Навоий жамғармаси нима қиляпти?
Навоийнинг 3 йил ичида қайси асарини хорижий тилларда кўрдик? Ғарб кутубхоналарида Румийни, Ҳофизни, Ганжавийни, Ҳайёмни кўриш мумкин. Нима учун Навоий йўқ?
Чунки таржима йўқ. Таржима соҳасига йўналтирилган фондлар йўқ. Ёки у фондлар бошқа у қадар муҳим бўлмаган лойиҳаларга йўналтириляпти. «Бу ишни ким қилади? Қачон қилади?»-деган савол йиллардан бери айланади, айланади… Лекин, ҳеч ким буни ўз зиммасига олмаяпти. Бунинг сабаблари ҳам бор. Биринчидан, Бу ишнинг тўғрилиги ҳали англаб етилмаган, яъни ўзбек адабиётини жаҳон тилларига таржима қилиш масаласини ҳали приоритет сифатида кўрилмаяпти.
Иккинчидан, бизда буни қилоладиган жамоанинг ўзи йўқ. Таржимонларимиз йўқ. Аслида миллиардлаб пулларини қанақадир лойиҳаларга сарфлаяпмиз. Нима учун 3-4 йилда қилинаётган яхши лойиҳалардан таржимонлар етиштиролмаяпсизлар?
Алоҳида таржимон тайёрлайдиган университетлар бор. 4-5 та таржимон санай олмаймиз ҳозир.
Хитой тилидан, рус тилидан бемалол таржима қилаётган ёшларни кўряпман. Лекин дунё тилларидан ким бизга таржима қилиб беради?
Марк, Британиялик Керл, Британиялик Эндрюс, каби таржимонларни танийман. Лекин ўзбекча китобни ўгириш учун «Менга пул беринглар китобни таржима қиламан», – сўраётгани жудаям аянчли ҳол. Биз уларни қўллаб-қувватлашимиз учун биз уларга таклиф беришимиз керак.
» Марк, ўзбекчани яхши биласан, Эндрю, мана шуни инглиз тилига ўгириб бер», -деб биз уларга айтишимиз керак.
Битта «Дўстлик» ордени берганимиз билан масала ҳал бўлмайди. Биз бутун дунёга ўзбек тилидаги асарни таржимасига пул сўраб ялинмаслиги учун шундай бир тузилма ўйлаб топайлик. Битта китобни таржима қилишга 10 минг доллар керак бўлади. Агар солиғидан имтиёз бўлса фелантроплар ҳам пул берарди. Бор йўғи бир-иккита ўзбек пул берди. Қолгани чет элликлар эди. Бу кулгили. Ўзбекистон учун шармандали ҳолат бу. Агар ривожланишни хоҳласа биздаги системани ўзгартириш шарт.
Суҳбатни батафсил видеода кўринг!