Худди шундай даво билан таникли телебошловчи Элмира Тухватулинна Вазирлар Маҳкамасига мурожаат билан чиқди. Шунингдек, кўплаб ижтимоий тармоқ фаоллари ҳам унинг бу мурожаатига қўшилган.
Хўш, улар нимадан норози?
Жорий йилнинг 1 майидан бошлаб Ўзбекистонда “табақалаштирилган тарифлар” бўйича электр энергияси ва газ нархи ўзгарган эди.
Мазкур ўзгариш Вазирлар Маҳкамасининг “Ёқилғи-энергетика соҳасида бозор механизмларини жорий этишнинг қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига мувофиқ амалга оширилиб, жисмоний шахслар учун – ойига 200 кВт/соатгача миқдорда истеъмол учун ижтимоий меъёр белгиланганди. Ушбу лимитдан ошиш тарифнинг ҳам бир неча баравар ошишига олиб келади.
Бунда овқат тайёрлаш учун марказлашган ҳолда электр плиталари билан жиҳозланган кўп қаватли уй-жойлар ва ётоқхоналарда яшовчи маиший истеъмолчилар учун бир ойдаги истеъмолдан келиб чиқиб:
- ойига 200 кВт/соатгача ишлатилган электр учун – 225 сўм;
- ойига 201 кВт/соатдан 1 000 кВт/соатгача – 450 сўм;
- ойига 1 001 кВт/соатдан 5 000 кВт/соатгача – 675 сўм;
- ойига 5 001 кВт/соатдан 10 000 кВт/соатгача – 787,5 сўм;
- ойига 10 000 кВт/соат ва ундан юқори – 900 сўмдан тўлайди.
Қолган маиший истеъмолчилар учун эса бир ойдаги истеъмолдан келиб чиқиб:
- ойига 200 кВт/соатгача – 450 сўм;
- ойига 201 кВт/соатдан 1 000 кВт/соатгача – 900 сўм;
- ойига 1 001 кВт/соатдан 5 000 кВт/соатгача – 1 350 сўм;
- ойига 5 001 кВт/соатдан 10 000 кВт/соатгача – 1 575 сўм;
- ойига 10 000 кВт/соат ва ундан юқори – 1 800 сўмдан этиб белгиланган.
Қисқа қилиб айтганда агар аҳоли бир ойда белгиланган ижтимоий нормадан, яъни 200 кВт/соатдан ошмаган электр энергияси истеьмол қилса, 45 минг сўмдан 90 минг сўмгача тўлайди.
Агар меъёрдан ошиладиган бўлса, бир ойда электр энергияси учун тўлов 9 миллион сўмдан 18 миллионгачани ташкил қилиши мумкин.
Оширилган нархлар аҳоли томонидан турмуш эҳтиёжлари учун уй-жойларда, хонадонларда, ётоқхоналарда, ёрдамчи хўжаликларда, шахсий фойдаланиладиган томорқа боғ объектларида, шу жумладан боғ ширкатлари ва дала ҳовлиларини суғориш насослари, шахсий автомашиналар учун гаражларда сарфланадиган электр энергияси ҳақи ток қабул қилгичларнинг қуввати ҳамда ҳисобга олиш асбобларининг ўрнатилган жойидан қатъий назар, тўланади.
Бунинг сабабини эса Энергетика вазирлиги буни электр энергиясини тежаш билан изоҳлаган.
Аммо журналист Тухватулинна айнан ушбу стандартлардан норози. Унинг айтишича, жисмоний шахслар учун белгиланган ойлик 200 кВт/соатгача истеъмол учун ижтимоий меъёр ҳатто Умидадек тежамкорлар учун ҳам жуда кам.
“Айтинг-чи, бу стандартларни ким ишлаб чиқди – ойига 200 кВт/соат? Нимага асосланиб? Қандай дастлабки ҳисоб-китоблар амалга оширилди? Ва табиий савол: кимдир бу стандартларга мос келадими?
Менинг квартирамда 2 та кондиционер бор. Аммо бу бизнинг иқлимимизда ҳашамат эмас, балки мажбурий зарурат, чунки бундай иссиқда биз оилада юрак хасталиги борлигини ҳисобга олсак, шунчаки бўғилиб қолар эдик.
Мен тахминий ҳисоб-китоб қиламан: энергия истеъмоли бўйича энг минимал кондиционер 1000 Вт соатни ташкил қилади.
Тежамкорлик билан фойдаланилганда, айтайлик, 13.00 дан 23.00 гача, 10 соат бўлиб чиқади, бу 10 кВт соат, бир ойда 30 кунга кўпайтирсак, биз 300 кВт/соат оламиз … Ҳеч бўлмаганда битта кондиционер шунчалик ишлайди. Бундай иссиқда кондиционерсиз яшашнинг иложи йўқ.
Шунингдек, музлатгич, телевизор, электр чойнак ва бошқалар мавжуд. Электрга пул тўлашга ортиқча пулим йўқ. Харажатлар деярли уч баравар ошди. Хўш, бу 200 киловаттлик ойлик нормани ким белгилаган? Илтимос жавоб беринг!”
демоқда у.
Бошқа бир журналист Илёс Сафаров ҳам бу мавзу бўйича сатирик диологни ўз телеграм каналига жойлаган.
“Мен:
– Чироқни зарурат бўлмаса, ёқма, музлаткични ўчириб-ўчириб ишлатсакмикин, телевизорни фақат кечки пайт 1 соатга ёқ, аристонни ювинишга иссиқ сув керак бўлгандагина ёқиш керак, лампаларни камайтирмасак бўлмайдиёв….
Аёлим:
– Э-э-э, энди яшамайлик ҳам экан-да.
Мен:
– Ҳа, бизни шунга оборишяпти. Қишда бунга эришишади ҳам.
Электр нархлари одамларни хонавайрон қилар даражага чиқди”,
дея пост қолдирган Сафаров.
Аммо бундай фикрларга кўшилмайдиганлар ҳам йўқ эмас. Масалан, жамоатчилик фаоли, блогер Элдор Асанов агар электр тежалса, белгиланган ижтимоий норма одамларга етади деган фикрда.
“Ўзи янги тарифлар фақатгина одамлардан кўп пул олиш учун ишлаб чиқилмаган. Яна бир асосий мақсад — одамларни камроқ электр ишлатишга ўргатиш. Арзонлигига жуда кўп ишлатиб ўрганиб қолган одамлар. Совет даври мероси. Европада кўрганман электр қандай тежаб ишлатилишини.
Шунга қиммат бўп кетди демай, камроқ ишлатишни ўрганаверинглар. Норози бўлаётганлар бемалол электр истеъмолининг катта қисмини қисқартира олади, кўп қувват бемақсад ишлатилади бизда”,
дея ёзган Элдор Асанов.
Шунингдек, яна бир истеъмолчи журналист Нуруллоҳ Шариф ҳам бир ойлик электр энергияси истеъмолини ўзининг 3 ҳонали уйи мисолида тушунтириб берган.
“Хўш, биз 29 кун ичида 132 кв ишлатибмиз. 3 хонали хонадон. Бунда:
– ТВ (кам ёқамиз)
– Музлатгич (доимий)
– Кирмашина (ҳафтада 2-3 марта)
– Компютер (ҳар куни 2-3 соат, ҳафтада бир кун 7-8 соат)
– 3 та кондиционер, уларнинг бири фаолроқ лекин жуда кўп эмас, бири баъзида ёқилади. 3-си меҳмонхонада. Меҳмонлар келса ёқилади.
– Микротўлқинли печ, фен, вентлятор ва чироқлар.
– Печ (ойда 1-2 марта)”,
деган у.
Facebook фойдаланувчиси Музаффар Ҳусниддинов Ўзбекистондаги ижтимоий нормани Россия билан солиштирар экан, 200 кВт/соат Ўзбекистон шароити учун адолатли эмас деган хулосага келган:
Электр энергияси истеъмоли бўйича Россияда ҳам ижтимоий норма белгиланган экан. Аммо, Ўзбекистондагидан фарқли ўлароқ барча учун 200 кВт/соат этиб белгиланмаган, балки 3 та турли омил ҳисобига ҳар бир хонадон учун турлича белгиланади.
Хонадонда рўйхатдан ўтган шахслар сони
– бир киши учун 96 кВт/соат
– икки киши 156 кВт/соат
– уч киши 196 кВт/соат
– ҳар бир кейинги киши учун +40 кВт/соат
Мавсумий омил
– Ёз мавсумида норма учун х1,1 — кўпайтириш коэффициенти
– Қиш мавсумида норма х0.9 — камайтириш коэффициенти
Ойлик устамалар
– Яроқсиз ёки эскирган уй-жойлар учун х1,5
– Қишлоқ жойларидаги уй-жойлар учун +90 кВт/соат
– Электр қозонли уйларда сситиш мавсумида +3000 кВт/соат
– Электр сув иситиш тизимли уйларда +300 кВт/соат
– Электрплитали уйларда +43 кВт/соат жон бошига, аммо камида 90 кВт/соат
Ҳисоблаш
(Ижтимоий норма х Камайтирилган тариф) + (Нормадан ортиқ истеъмол х Юқори тариф)
Тарифлар – ижтимоий норма
– шаҳарда 4,11 руб;
– қишлоқда ва электрплитали шаҳарларда 2,88 руб;
Тарифлар – ижтимоий нормадан ортиғи;
– шаҳарда 5,75 руб;
– қишлоқда ва электрплитали шаҳарларда 4,03 руб.
Имтиёзлар
Қуйидаги тоифаларга ижтимоий норма учун х1,5 кўпайтириш коэффициенти қўлланилади:
– ёлғиз нафақадагилар;
– нафақадагилар оиласи;
– кўп болали оилалар;
– ногирон киши ёки бола бўлган оилалар;
– ота-онаси қарамоғида бўлмаган болаларни қабул қилган оилалар.
Хулоса қилганда, Ўзбекистонда барча учун қўлланилаётган ижтимоий норма Россиядаги 3 кишилик хонадон ижтимоий нормаси билан тенг чиқяпти. Аммо Ўзбекистондаги аксар хонадонларда 3 кишидан кўп одам истиқомат қилади. Иқлим жиҳатидан Россиядан кўра Ўзбекистонда иссиқроқ, уйларнинг энергосамарадорлиги ҳам катта эҳтимол билан пастроқ даражада.»Хулоса қилганда, Ўзбекистонда барча учун қўлланилаётган ижтимоий норма Россиядаги 3 кишилик хонадон ижтимоий нормаси билан тенг чиқяпти. Аммо Ўзбекистондаги аксар хонадонларда 3 кишидан кўп одам истиқомат қилади. Иқлим жиҳатидан Россиядан кўра Ўзбекистонда иссиқроқ, уйларнинг энергосамарадорлиги ҳам катта эҳтимол билан пастроқ даражада»,
дея хулоса қилган у.
Масалан, 7 киши яшайдиган оилада ёзги мавсумда 391.6 кВт/соат ижтимоий норма келиб чиқади. Бу ҳозирги белгиланган нормадан салкам икки баробар ортиқ кўрсаткич.
Энергетик Сарвар Қурбонов эса аслида аҳоли истеъмоли белгиланган нормадан бир неча баравар юқори эканини рақамлар билан исботлаб берган.
Унга кўра, нормал ҳаёт учун бир ойга 700 кВт/соат электр-энергияси сарф этилади.
Адлия вазирлигининг 1 ойлик электр-энергияси сарфи бўйича маълумотига кўра, ўзбекистонликларнинг бир ойда истеъмол қиладиган электр сарфи белгиланган ижтимоий нормадан анча кам – 180 кВт/соат.
Аммо Адлия вазирлигининг электр ускуналари рўйхатида кондиционер йўқ.
Хўш, бу рўйхатни тузганлар ёзнинг иссиғида кондиционерсиз яшай оляптимикан?
Шунингдек, Uzdiplomat.uz сайти ижтимоий норма аҳоли учун етиш етмаслиги бўйича сўровнома ҳам ўтказди:
“200 киловатт/соат электр, бизга етмайди. Чунки оиламиз катта. Айниқса иссиқ кунларида электр етмаяпти. Шу сабабдан иложи борича одамларнинг шароитини ўрганиб чиқиб, кейин бундай масалалар амалга оширилса, мақсадга мувофиқ бўларди. Ҳозирги кунда бизнинг олаётган пенсия пули билан электр энергиясига тўлов қилишда қийинчиликлар бўляпти. Буни давлат раҳбарлари кўриб, шуғулланиб, адолатли тарзда тарозини ўрнатса, нур устига аъло нур бўларди”;
“Қанда етади? Уйимизда кондиционер, вентилятор, телевизор ишлаётганда, чироқлар ёнаётган бир пайтда ҳеч бўлмаганда 600,700 клв бўлса етарди”;
“Умуман нотўғри қилинган қарор бу. Чунки бу белгиланган электр энергияси умуман етмаяпти. Нарх ошаётган пайтда яна қўшимча тўловни қўймаслик керак эди. Чунки 1 кишининг ўзига 200 кВт электр энергияси бўлиши керак”;
“Албатта етмайдида. Агар ўртача ишлатаман десангиз ҳам етмайдику. Йўқ деганда 300 кВт қилиш керак. 200 кВт жуда ҳам кам. Ҳозир мен айтаётган 300 клв ҳам ҳозирги иссиққа етмайди”;
“Бу белгиланган нормадаги электр одамларга етмайди. Аслида қишлоқларда ток кам. Аммо нархи қиммат. Буни арзонлатиб кўпроқ клв энергия бериш керак”;
“Биз учун етяпти. Музлаткич ва кандиционер ишлатяпмиз. Шундай бўлса, ҳам яхши етяпти”;
“Бизнинг оиламиз унча катта эмас, шу боисдан бемалол 200 кВт энергия етяпти”;
“Ҳозирча бизнинг оиламизга 200 кВт электр токи етяпти. Лекин қишда етмаса керак. Чунки уйни иситиш керак. Бунинг учун эса кўпроқ электр кетади».