XIX асрда икки буюк империя яъни Буюк Британия ва Россиянинг Марказий Осиёга қизиқиши кучайиши сабабли минтақага ўзининг дипломатлари ва жосусларини юбориб турган. Азалдан халқимизда “элчиларга ўлим йўқ” ибораси ишлатилиб келинган. Аммо, хонликларга ташриф буюрган барча элчиларга иззат-икром кўрсатилмаган. Бугун Uzdiplomat.uz Бухоро амирлигига ташриф буюрган ва хон томонидан қатл этилган элчи ҳақида ҳикоя қилади.
Буюк Британиядан келган элчи Чарлз Стоддарт Бухоро амири Насруллохон томонидан қилган хатоси учун қатл этилган.
Унга, Бухоро жанубидаги қўшнисига Буюк Британия томонидан бўлаётган ҳужумдан хавотир олмасликка ишонтириш учун ва Санк-Петербургнинг ҳужумига баҳона бўладиган ҳар қандай ҳолатни бартараф этиш учун рус қулларни озод қилишга кўндириш вазифаси юклатилган эди.
Аммо, элчининг қилган хатоси уни ўлимига сабаб бўлди.
“1837 йил 17 декабрь куни Стоддарт Бухорога келиши билан кечириб бўлмас хатога йўл қўйди. У ишонч ёрлиғини тақдим этиш учун Бухоро амирининг саройига келаркан, одатга кўра отдан тушиб, ҳурмат бажо келтириб кириш ўрнига, шаҳар аҳолисини ҳайратга солиб тўғридан тўғри отда, аскарлари билан ҳарбий формада кириб келди. Тасодифан ўша пайтда ўз саройига қайтаётган Насруллохон полковник ва унинг аскарларини шаҳарнинг бош майдонида кўриб қолди. Стоддарт эгарда ўтирган ҳолда Бухоро амирига салом берди. Бошқа манбага кўра эса, Нааруллохон “унга бир муддат тикилиб турган ва лом-мим демасдан йўлида давом этган”. Стонддартнинг амир билан бўлган биринчи учрашувидан кейин ҳам бошқа тушунмовчиликлар рўй берган натижада у ўзини зудлик билан каламуш босган зиндонда кўрган»,
деган Питер Ҳопкрик.
Бу воқеадан кейин амир уни бошқа баҳоналар билан, ўша вақтда машҳур бўлган “қора ўра” га қамайди.
Ҳопкирик Марказий Осиёга ташриф буюрган бошқа элчилар Бернс, Поттинжер ва Ролинсонда фарқли равишда Стоддарт шарқона дипломатиянинг лаганбардорлик ва тилёғламачилик усулларидан таълим олмаганлигини айтиб ўтади.
“Стоддартнинг аҳволи жуда ёмон эди, уни Бухородан олиб чиқишнинг деярли имкони йўқ эди. У яширин равишда Буюк Британияга хат ёзади ва хатида эса, «менинг озод қилинишим – қўшинларимизнинг Бухорога жуда яқин келмагунича амалга ошмайди”,
деган.
Бошқа манбаларга кўра, Насруллохон элчига ислом динини қабул қилса уни қўйиб юборишни таклиф қилган. Стоддарт эса, розилик билдирган аммо уни амир олдига олиб борилганида эса, у ҳеч қачон насронийлик динидан чиқмаслигини айтган ва яна қайта «қора ўрага» тушган. Элчини қутқариш учун Британия ҳукумати ҳеч қандай чора кўрмайди. Ҳатто Стоддартнинг дўстлари Британия ҳукумати уни бераҳмларча ёвуз золимнинг панжасига ташлаб қўйганидан норозилигини билдиришади. Айниқса, уларни Стоддартни мажбурлаб насронийликдан кечиб ислом динига мажбурлагани дўстларини ғазабга солган.
1841 йилнинг октябрь ойида икки хоннинг Бухорога яқинлашманг, деб огоҳлантиришига қарамасдан Буюк Британиялик ҳарбий сайёҳ Конолли ўзининг ишонтириш қобилияти орқали Стоддартни озод қилишга эришаман деб ўйлаган эди, аммо у адашганди. Ўша вақтда Бухоро амири Насруллохон русларга қарши курашишда қиролича Викториядан ёрдам сўраб ёзган мактубига ҳали ҳам жавоб келмаган эди. Бу эса, Насруллохоннинг жаҳлини чиқарган. Коноллини эса, бу мактубдан хабари бўлмаган. Насруллохон шу сабабли, уларни элчи эмас жосус деб ўйлаган. Турли бошқа сабабларга кўра, Насруллохон иккаласини ҳам қатл қилдирган.