Ўзбекистон, Саудия Арабистони, Туркия, Малайзия каби мусулмон ўлкалари сўнгги йилларда авж олаётган биткоин, ноткоин ва криптовальюталарнинг ҳалол ёки ҳалол эмаслиги борасида ўзаро бир тўхтамга келолмаяпти ва бу бўйича турлича фатво чиқармоқда.
Масалан, 3 июнь куни Ўзбекистон Мусулмонлар идораси Фатво маркази Ислом динида биткоин, ноткоин ва бошқа криптовалюталарда савдо-сотиқ қилиш шаръан жоиз эмаслигини эълон қилди.
Қайд этилишича, ушбу криптовалюталарда шариат томонидан пулга қўйилган талаблар топилмайди.
“Криптовалюта — транзакцияларни ҳимоя қилиш ва янги бирликларни яратишни назорат қилиш учун криптографиядан фойдаланадиган рақамли ёки виртуал валюта бўлиб, уларни бирор давлат ишлаб чиқармагани ёки расман тан олмагани, нархининг кескин ўзгарувчанлиги ҳамда унда қимор аломатлари борлиги у билан муомала қилиш ҳаром эканига асос бўлади.
Марказ ҳозирда фақат электрон кўринишда мавжуд бўлган «рақамли пул»лар вақт ўтиши билан шариатга мувофиқ товар ва пулга қўйилган шартларга тўлиқ жавоб бера олса, шундагина улардан фойдаланишнинг ҳукми ҳам ўзгариши мумкин. Демак, криптовалюталарнинг ҳукми ҳалол бўлмагунча мусулмонлар бу пуллар билан савдо қилмай туришлари лозимдир”,
дейилади хабарда.
Фатво марказининг эслатишича, криптавалюталар савдоси ҳозирга қадар Дунё мусулмон улармолари бирлашмаси, Саудия Арабистони кибор уламолари ҳайъати, Миср «Дорул ифто» фатво маркази, Иордания фатво идораси, Туркия диёнат ишлари бошқармаси фатво маркази, Ливия фатво уйи ва Фаластин фатво маркази каби фатво уюшмалар томонидан ҳаром деб эълон қилинган.
Аммо Саудия Арабистонида мазкур мазмундаги фатво анча мунозарали.
Масалан, Саудия Арабистонининг 90 ёшли салафий уламоси, қиролликдаги олий диний ҳокимият бўлмиш Катта олимлар кенгаши аъзоси шайх Абдуллоҳ бин Сулаймон ал-Манеа 2018 йилдаёқ Биткоинни қўллаб-қувватлашини билдирган.
Шайх ал-Манеа 2018 йилда Битcоинни исломда мақбул деб топиб, фатво чиқарди. У ўз фатвосида Битcоин ҳақидаги кенг тарқалган эътироз ва нотўғри тушунчаларга тўхталиб, нима учун уни валютанинг ҳақиқий шакли деб билишини тушунтирган.
«Биринчидан, Битcоин шунчаки иллюзия ёки виртуал мавжудот эмас, балки қиймат ва фойдалиликка эга бўлган ҳақиқий актив эканлигини айтган. У Битcоинни олтин ва кумушга қиёслаб, улар ҳам одамлар томонидан пул сифатида қабул қилинадиган кам ва ўзгарувчан товар. Битcоин олтин ва кумушга ўхшайди, чунки уни қазиб олиш, алмаштириш ва сақлаш мумкин”,
деган у.
Саудия Арабистонининг яна бир Салафи сунний уламоси Абдураҳмон бин Носир ал-Баррак рақамли валюталарни чек ёки нақд пулга қиёслаган ва уларни Худонинг ҳукмига топшириш кераклигини айтган. У биткоин ислом қонунларига зид эмаслиги ҳақида фатво чиқариб, Битcоин ортидан Саудиянинг суверен бойлик жамғармасига пуллар оқиб тушиши мумкинлигини билдирган.
Шунингдек, Саудия шаҳзодаси Муҳаммад бин Салмоннинг ҳам криптовальюталарга эътирози йўқлиги ва криптовалюталарга сармоя киритиш Саудия Арабистонини АҚШ долларига қарамликдан қутқариши мумкин, деган фикрдалиги айтилади.
Буларнинг барига зид равишда Саудия мусулмонлари Фатво кенгаши Ислом шариати бўйича диний олимнинг фикри, қонуний ҳукм эмаслиги, бундай рақамли валюталар Ислом қоидаларига зид экани ҳақида фатво чиқаради.
Шунингдек, Миср Бош муфтийси Шайх Шовки Аллам Битcоинга қарши қатъий позицияни эгаллаб, унинг аниқ ўзгарувчанлиги ва тартибга солинмаганлиги сабабли фирибгарлик хавфи юқори эканлигини таъкидлади.
Шунга ўхшаш тарзда Туркия ҳукуматининг Дин ишлари бўйича бошқармаси Битcоинни ҳаром деб белгиловчи диний фармон чиқарди.
Бундан ташқари, Покистонлик ислом олими Муфтий Тақи Усмоний Битcоин каби криптовалюталарга шубҳа билан қарашини билдирган.
Аммо Биткоиннинг ҳаром таснифига қўшилмаган баъзи олимлар криптовалютанинг марказлашмаган табиатига эътибор қаратиб, бу марказий ҳокимият томонидан эксплуатация ва коррупциянинг олдини олишини айтмоқда. Шунингдек, улар Битcоин транзакцияларининг шаффофлигини ва Битcоин исломий талабларга жавоб беришини айтиб, унга эгалик қилиш, сақлаш осон экани, биткоин мусулмонларни Ғарб ва Америка вальюталарига қарамликдан қутқариб, тижорат қийматига эгалигини айтмоқда.
Муфтий Муҳаммад Абу-Бакар:
Муфтий Муҳаммад Абу-Бакар, шариатга риоя қилиш бўйича мутахассис ва тадқиқотчи, Битcоиннинг жоизлиги ҳақида нозик фикрни таклиф қилади. У молиявий бозорларда унинг қиймати ва мавжудлигини тан олиб, кўплаб савдогарлар буни қабул қилишини ва уни ҳар қандай валюта каби алмаштириш мумкинлигини таъкидлайди. Абу-Бакарнинг таҳлили биткоиннинг тижорат қийматини ва исломий бойлик таърифига мос равишда эгалик қилиш ва сақлаш қобилиятини тан олади. У унинг ўзгарувчанлиги ва ривожланаётган саноатга хос бўлган хавф-хатарларга оид хавотирларни рад этмаса ҳам, у тўғридан-тўғри тақиқлашдан кўра эҳтиёт бўлишни маслаҳат беради. Унинг таъкидлашича, Битcоиндан масъулият билан фойдаланилса ва исломий молия тамойилларига зид келадиган спекулятив амалиётлар билан шуғулланмаса, Исломда жоиз бўлиши мумкин.
Хавфсизлик комиссиясининг Малайзиядаги Шариат маслаҳат кенгаши бўлими ҳам биткоиннинг ҳалол экани ҳақида фатво берди.
Малайзиядаги Шариат маслаҳат кенгаши ислом қонунлари бўйича биткоиннинг жоизлиги бўйича ижобий позицияни эгаллади. Кенгаш муҳокамалари битимлар Шариат тамойилларига мос келиши шарти билан биткоинни савдо ва сотиб олиш учун қонуний восита сифатида тан олинишига олиб келди.
Шимолий Америка Фиқҳ Кенгаши:
Шимолий Америка Фиқҳ Кенгашининг биткоин ва бошқа криптовалюталарнинг ислом қонунларига кўра ҳалол эканлигини эълон қилди. Уларнинг декларацияси рақамли валюталарни ислом молия қонуни билан уйғунлаштириш мумкинлигини кўрсатиб, криптовалюталарнинг ахлоқий молиявий амалиётларга интеграциялашуви потенциалини таъкидлайди.
Бундан ташқари Лондонда жойлашган Шеклвелл Лейн масжиди уламолари ҳам Битcоин ва бошқа криптовалюталарда хайр-эҳсонларни қабул қилиб, масжид раҳбарлари крипто активларининг ислом қонунларига мос келишига ишонишларини билдирадилар.
Улар масжиднинг илғор позициясини ва янги молиявий технологиялар билан шуғулланиш истагини намойиш этишини билдирган.
Биткоин, ноткоин ва бошқа криптовалюталарда савдо-сотиқ қилиш шаръан жоиз эмаслигини Ислом динида биткоин, ноткоин ва бошқа криптовалюталарда савдо-сотиқ қилиш шаръан жоиз эмаслигини эълон қилган Ўзбекистон Мусулмонлар идораси Фатво маркази орадан ярим соат ўтар-ўтмас ўз фатвосини қайтариб олди ва олдинги фатвони ўчириб ташлади.
Унга кўра, маркази томонидан “КРИПТОВАЛЮТАЛАР САВДОСИ ЖОИЗМИ?” деган мавзуда савол-жавоб лойиҳаси техник сабабларга кўра, эҳтиётсизлик оқибатида ижтимоий тармоқларда эълон қилинган.
“Фатво маркази директори Шайх Нуриддин Холиқназар ҳазратлари ва у кишининг ўринбосарлари муборак ҳаж сафарида экани, мазкур фатво лойиҳаси атрофидаги илмий-тадқиқот ишлари ҳали ниҳоясига етмагани ва шунингдек, замонавий масалаларни кенг қамровли ўрганиш ишлари олиб борилаётганини билдирамиз.
Сиз азизлардан узр сўраган ҳолда ушбу фатво устидаги илмий тадқиқотларни ниҳоясига етказиб, қайта эътиборингизга ҳавола қилинишини маълум қиламиз”,
дейилган хабарда.
Шундай қилиб дунё мусулмонларининг, хусусан Ўзбекистон мусулмонлар идорасининг ҳам биткоин масаласида иккиланиши давом этмоқда.
Бу эса биткоинлар билан муомалага аллақачон руҳсат этган дунё мусулмон давлатлари ҳукуматлари ва диний идора фатволари ўртасида фуқароларнинг ҳам иккиланишига олиб келмоқда.