O‘n yillar davomida xorizhiy banklardan milliardlab kredit mablag‘larini olgan va bir yil ichida uch bora chipta narxlarini oshirgan O‘zbekiston temir yo‘llari bugun yo‘lovchilarni oddiygina kondisionerli kupe bilan ta’minlab bera olmayapti.
Kreditlar qaerga sarflanayapti. Aksionerlik zhamiyati kreditlar auditini ochiq taqdim etadimi? Muammo mablag‘dami yoki korrupsiyada?
Aholini azoblayotgan yagona monopol kompaniya
YOz chillasi havo issiq Toshkentdan Xorazmga yoki vodiyga yo‘l oldingiz. Ammo, poezdda havo sovutgich ishlamaydi. Boshqa temir yo‘l xizmatini tanlay olmaysiz chunki, O‘zbekistonda temir yo‘l xizmatini taklif etuvchi yagona monopol – O‘zbekiston temir yo‘llari aksionerlik zhamiyati hisoblanadi. Hamda mana shu kompaniya yil boshidan buyon uch bora chipta narxlarini qimmatlashtirdi.
Aholi tomonidan “kondisionerli” chiptalar sotib olinib, oqibatda havo sovitish tizimisiz yo‘l yurishga mazhbur bo‘lganlari noroziliklarga sabab bo‘ldi. Keyinchalik go‘yoki muammo echilgandek,
Raqobat qo‘mitasining takliflari asosida kupe tipidagi vagonlarning havo sovitish tizimi uchun to‘lov undirilmasdan chipta narxidan chegirilgan holatda qo‘llanilishi aytildi. Endi O‘zbekiston temir yo‘llari chiptalar narxidan kondisioner xarazhatini ayirib tashlaydi.
Biroq tabiiy savol tug‘iladi. Monopol bo‘lgan xizmat ko‘rsatuvchi aksionerlik zhamiyati yoz chillasida yo‘lovchilarga kondisionersiz xizmat ko‘rsatishi qanchalik to‘g‘ri? Iste’molchilarda boshqa temir yo‘l xizmatini tanlash imkoniyati bormi? Bu erda iste’molchilar huquqi buzilmayaptimi?
O‘zbekistonda Iste’molchilar huquqini himoya qilish bilan shug‘ullanuvchi bir emas ikki tashkilot bor. Bu savolni ularga ochiq qoldiramiz.
Keyingi masala O‘zbekiston temir yo‘llariga azhratilgan million dollarlik kreditlar qaerga sarflanganida? Tizimga mablag‘ ko‘p sarflangan bo‘lsada, nima uchun aholiga hamon sifatli xizmat ko‘rsatilmayapti. O‘zbekiston temir yo‘llari undagi mavzhud vagonlarning eskirgani, urush davrini eslatuvchi plaskart tipidagi vagonlar mavzhudligini aytib savolga ko‘p bora tutilgan. O‘zbekiston temir yo‘llari esa doim yaqin yillarda vagonlar yangisiga almashtirilishini bu esa katta mablag‘ talab etilishini aytib keladi.
Muammo haqiqatan mablag‘dami yoki korrupsiyadami?
Keling, vagonlar yangilanishini mablag‘ga taqayotgan O‘zbekiston temir yo‘llari necha bor milliardlab kredit olganini ko‘rib chiqamiz.
2014 yilda O‘zbekiston tiklanish va taraqqiyot zhamg‘armasi “O‘zbekiston temir yo‘llari” Davlat aksiyadorlik temiryo‘l kompaniyasiga 280 mln. AQSh dollari hazhmida kredit azhratdi. Bu mablag‘ “Qamchiq” dovoni orqali o‘tadigan yo‘l qurilishiga sarflangan.
2019 yil Osiyo taraqqiyot banki O‘zbekistonga 170 million dollarlik kredit azhratadi. Ushbu mablag‘ hisobidan “O‘zbekiston temir yo‘llari” 16ta yuk tashuvchi va 8ta yo‘lovchi tashuvchi elektrovozlar sotib olishi aytilgan.
2022 yilda «O‘zbekiston temir yo‘llari» AZh Germaniyaning «KFV» taraqqiyot bankning imtiyozli kredit liniyasi asosida elektropoezdlar hamda yo‘lovchi vagonlari sotib olishi haqida axborot berilgan.
2023 yilda Temir yo‘l transporti sohasini tubdan isloh qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida prezident qarori e’lon qilingan. Unda tarmoqni tubdan yangilash temir yo‘l tashish xizmatlari bozorida raqobatni shakllantirish ham nazarda tutilgan edi.
2023 yil O‘zbekiston temir yo‘llariga nafaqat qarz beriladi, balki qarz to‘lovini uzaytirish uchun imkoniyat ham taqdim etiladi. O‘sha yilning o‘zida «O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik zhamiyatining Tiklanish va taraqqiyot zhamg‘armasi kreditlari bo‘yicha asosiy qarzini to‘lash muddati foiz stavkalari o‘zgarmagan holda besh yilga uzaytirilgan hamda yana yangi 150 mln $ kredit azhratilgan.
Yuqorida sanab o‘tilgan kredit mablag‘lari O‘zbekiston temir yo‘llari yutib yuborgan mablag‘ning hammasi emas. Ularning aksariyatida mablag‘lar bo‘yicha ma’lumotlar yo‘q. Masalan, qancha kredit to‘lanib yana qancha qarz qolgani ochiqlanmagan. Ammo, bizga ayon bo‘lgan ma’lumot shuki milliardlab kreditlar sarflangan O‘zbekiston temir yo‘llari bugun aholiga to‘liq kondisionerli xizmat ko‘rsata olmayapti hamda kredit sarflarini ochiqlay olmayapti ham. Urush davrini eslatuvchi muzeylardan o‘rin olishi kerak bo‘lgan plaskartlar esa hamon O‘zbekiston temir yo‘llarida xizmat qilib kelmoqda.