2024 йил Яқин Шарқ минтақасидаги Исроил ва Фаластин, Эрон ва Исроил уруши билан эсда қоладиган бўлди. Бир минтақа давлатлари бир-бирига душман бўлиши ортидан, унга тарафкаш мамлакатлар хам икки оқимга бўлинмоқда. Хўш, ўзи бу минтақада уруш чиқаришдан кўпроқ ким манфаатдор?
Ушбу саволга Uzdiplomat.uz мухбири сиёсатчилар – Равшан Ғозиев ва Ҳабибуллахон Азимовдан жавоб олди.
Уларнинг фикрига кўра, Яқин Шарқ минтақасидаги урушлардан икки давлат манфаатдор – Америка ва Россия. Яқин Шарқ Осиё, Африка, Европа билан чегарадош ва у ерда ҳар икки давлат Америка ва Россиянинг геосиёсий, геоиқтисодий, геостратегик манфаатлар бор. Минтақада дунёнинг энг кўп энергия ресурслари жойлашган. Биргина Ироқнинг ўзи 145 млрд. баррель нефть захирасига эга.
“Ўша нефть деймизми, газ деймизми, дунёнинг кўп энергия ресурслари жойлашган. Бундан ташқари, Яқин Шарқ минтақаси Осиё, Африка, Европа билан туташган, кесишган ҳисобланади. Энергия ресурсларига бойлигидан ташқари бу ерлар муҳим минтақа бўлиб, дунёда, жаҳон сиёсатида катта-катта давлатларни доимо қизиқишини эътиборини тортиб келган. Шу боис ҳам кучли давлатлар ўзининг позициясини ошириш, мустаҳкамлаш учун ҳар доим ташқи иқтисодиётида турли хил воситаларни қўллайди”, – деди сиёсатшунос Равшан Ғозиев.
Сиёсатшунос Азимовга кўра, Яқин Шарқ минтақасида Американинг 3 манфаати бор.
“Геосиёсатчиларнинг фикрича, АҚШнинг Яқин Шарқ минтақасида 3 та геосиёсий манфаатлари бор. Бу биринчидан Ўрта Ер денгизидаги ҳаракатни назорат қилиш, тижорий бўлсин, ҳарбий бўлсин… Иккинчиси Исроилнинг хавфсизлик масаласи ва учинчиси минтақадаги углеводород захираларига эгалик қилиш ва нефтни, газни кимга қанча ва қачон сотиши устидан назорат ўрнатиш АҚШнинг мана шу минтақадаги асосий геосиёсий манфаати ҳисобланади. Ҳозирги Яқин Шарқ минтақасида, айниқса Фаластин Исроил муаммосига тарихан қарайдиган бўлсак, Шуни айтиш мумкинки, аввало Яқин Шарқ минтақаси АҚШ учун ҳаётий макон сифатида қаралади.”,-деди сиёсатшунос Ҳабибуллахон Азимов.
Ғозиев эса минтақада Россиянинг ҳам катта манфаатлари борлигига тўхталиб Совет даврида Ироқ иттифоқчиси бўлганини эслатди.
Шунингдек, мутахассислар икки мамлакатнинг Ироққа қизиқиш билдириши у ерда жойлашган катта нефть захиралари билан боғлиқлигини айтиб ўтди.
“АҚШнинг у ердаги иттифоқчиси Исроил. Кўрфаз араб давлатлари бўлса Россия тарафкашларидир. У ерда Совет иттифоқи давридан Сурия араб Республикаси, Ироқ эса Саддам Ҳусайн даврида унинг яқин иттифоқчилари бўлган. Кейинчалик Сурияда ҳам Асад ҳокимиятини сақлаб қолишда “Араб баҳори” дан кейин Россия асосий роль ўйнаган. Биламизки, 2003 йил Америка интервенциясигача, Ироқда катта ролни айнан Россия ўйнаб келган. Ироқ нефть захираси бўйича 4-ўринда туради. Бу эса ҳақиқатдан ҳам Ироқнинг катта энергия ресурсга эга эканлигини кўрсатади. Америка у ерга кириш орқали ўзининг ҳокимиятини мустаҳкамламоқчи бўлди ва мустаҳкамлади ҳам”,- деди Ғозиев.
Унинг фикрича, Россия нафақат Ироқда, балки Сурияда ҳам манфаатлари бор. Бунга қарши курашиш учун эса, Америка халқ ҳаракатидан фойдаланган.
“Сурияда Асад режими Ҳафиз Асад, ундан кейин ўғли Башар Асад Россия тарафдори бўлган эди. Америка буни йўқ қилиш учун халқ ҳаракатидан фойдаланиб, турли террорчи ташкилотлар орқали Сурияда ҳокимиятни ағдаришга уриниш бўлганди. Бевосита Россия аралашиб, 2015 йилдан, Суриядаги ҳокимиятини сақлаб қолди. Мана бу икки давлатнинг кураши Яқин Шарқда мана шундай, омиллар билан кўзга кўринади”,– деди у.
Исроил ва Фаластин уруши кечагина пайдо бўлиб қолмаган. Бу уруш икки давлатнинг тарихи билан боғлиқ.
Сиёсатшуноснинг фикрига кўра, 1948 йил Исроил давлати ташкил этилганда, уни биринчи бўлиб Америка тан олган. Яҳудийлар ўзининг мафкураси ва ғояси бўйича ҳаракат қилишди.
“Диаспора шароитида яшаётган яҳудийлар учун бир давлат тузиш бу энг тўғри йўл ҳисобланган ва улар Тавротга кўра ҳаракатланган.
Тавротдаги ўша ваъда қилинган қудуқларга қайтиш яҳудий миллати учун давлат қуриш Сионизмнинг асосий мафкураси, ғояси, бу Қуддус марказида Исроил давлатини ташкил қилиш”,- деди сиёсатшунос Ҳабибуллахон Азимов.
Унинг фикрига кўра, 1948 йилдан бери минтақа харитасига қарайдиган бўлсак, Исроил ҳудудлари кенгайиб кетишда давом этаётгани ва у ердаги фаластинликлар аҳоли яшаш пунктлари доимий равишда қисқариб Исроил ҳудудларига ўтиб кетаётган кўришимиз мумкинлигини айтиб ўтди.
Сиёсатчининг фикрига кўра, ХАМАСнинг ҳарбий аскарлари томонидан, Исроилга ракета ва жангчиларнинг кириши натижасида Исроилнинг жавоб қайтариши учун ҳуқуқий асос пайдо бўлган.
«Мaсcад»дек энг катта ва кучли махфий хизмат вакиллари бу маълумотга эга эмасмиди, бу уруш Нетаняхуннинг сиёсий имижини яхшилашга ҳаракат қилади, – дейди у.
“Исроилдаги Ликуд партияси сиёсий обрўйи анча пастга тушиб бораётганини кўришимиз мумкин. Менимча бу уруш, Нетаняхунинг сиёсий имижини яхшилаш учуняхшилашга ҳаракат қилади, деб баҳолаш мумкин. Бу тўла-тўкис исботини топмаган, лекин кўп экспертлар фикрича мана шу эҳтимол ҳам бўлиши мумкин. Масаланинг бошқа томони ҳам бор. Хамасни узоқ вақт ҳужумга тайёргарлиги ҳам кенг кўламли кураш бошлаганига бир туртки бўлиши ҳам мумкин. Аслида бу хато нарса эди”, – деди Азимов.