AҚШ Афғонистонга қайтадими?
Афғонистон деганда тинимсиз курашлардан тинкаси қуриган давлат кўз олдимизга келади. Унинг бир қанча мамлакатлар билан дипломатик муносабатлари ва Ўзбекистон билан ҳозирги пайтдаги алоқалари дунё сиёсий таҳлилчиларининг нигоҳидан четда қолмади. «Euroasia Review» нашри Афғонистон ҳақида таҳлилий мақола эълон қилди.
Унда Афғонистоннинг Араб давлатлари, АҚШ, Марказий Осиё республикалари ва Покистон , Хитой билан муносабатлари баён қилинади. Шунингдек, АҚШнинг Толибоннинг юқори лавозимли шахсларини қўлга олиш учун мукофот таклиф қилганини урғулайди. Бу АҚШ Афғонистоннинг муваққат ҳукуматини ҳамон тан олмаслигига ишорадек.
Келтирилишича, Афғонистондаги Толибон ҳукумати яқинда Уммоннинг Маскат шаҳридаги элчихонасини қайта очишини эълон қилган. Бу, Бирлашган Араб Амирликлари августь ойида Афғонистон элчисининг ваколатларини қабул қилганидан сўнг бўлган. Январь ойида эса Хитой раҳбари Си Цзинпин Афғонистоннинг Пекиндаги элчисининг ваколатларини шахсан қабул қилган.
Маълум бўлишича, Хитойнинг Афғонистондаги янги элчиси 2023 йил сентябрь ойида расман қабул қилинган.
Шунингдек, июль ойида Толибон ҳукумати бир нечта Европа мамлакатларидаги ваколатхоналарни ёпган ва уларнинг назоратидаги элчихоналар ва консулликлар сонини 39 тага етказган.
Афғонистон билан чегарадош давлатлар эса Афғонистон билан фаол мулоқотда бўлган. Бироқ ҳозирча ҳеч бири янги ҳукуматни расмий тан олмаган.
Нашрга кўра, айни пайтда Кобулда 17 та элчихона ва Европа Иттифоқи делегацияси мавжуд. Қозоғистон 2023 йил декабрь ойида Толибонни террорчилар рўйхатидан чиқарган. Ўзбекистон эса Толибонни ҳеч қачон экстремистик гуруҳ деб эълон қилмагани ҳолда 2018 йилда Толибонни Ислом Республикаси билан музокараларни бошлашга ундаган.
Нашр, Туркманистон Толибон мавзусида жимлик сиёсатини юритганини, 2024 йилда Тожикистон хавфсизлик хизмати бошлиғи Кобулга расмий ташриф билан келганини, сентябрда Қирғиз Республикаси Толибонни террористик ташкилотлар рўйхатидан чиқарганини хотирлайди.
Қўшимча қилинишича, Ўзбекистон бош вазир Абдулла Арипов августь ойида Кобулга келиб, икки ўртада 2,5 миллиард доллар қийматидаги 35 та инвестиция ва савдо шартномаси имзоланган. Икки томонлама савдо ҳажмини 3 миллиард қилиш режалаштирилган.
Кобулда Афғонистон, Ўзбекистон ва Озарбайжон иқтисодиёт вазирларининг минтақавий савдо алоқаларини ривожлантириш масалалари бўйича уч томонлама учрашуви бўлиб ўтган.
Икки ҳафта ўтгач, Ўзбекистон ва Афғонистон расмийлари Термиз халқаро савдо марказининг очилишида қатнашган.
Нашрда қайд этилишича, Афғонистон ва унинг Марказий Осиёдаги қўшнилари савдо ва транспортни осонлаштириш учун ҳамкорлик қилишмоқда.
Афғонистоннинг йўл ва темир йўлларини таъмирлашда ҳам Ўзбекистон фаол. Афғонистонга суғориш лойиҳаларини такомиллаштиришда Ўзбекистон ёрдам бермоқда.
Туркманистондан Афғонистон, Покистон ва Ҳиндистонга табиий газ етказиб бериш бўйича музокаралар бормоқда.
Ўзбекистондан Покистон денгиз портларига темир йўл қуриш режаси тузилганига анча бўлган. Қозоғистондан Покистонга, Бирлашган Араб Амирликларида (БАА) тугайдиган транспорт йўлагини яратиш кўзда тутилган.
Нима учун АҚШ Кобулга қайтишга шошилмаяпти?
«Euroasia» нинг мулоҳаза қилишича, АҚШ расмийлари ва сиёсатчилари чексиз молиялаштириш ва кенг қамровли ҳарбий қоидалардан сўнг, Америка Толибон томонидан мағлуб этилганидан ҳали ҳам ғазабда. Инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари, афғон диаспораси мўтадил муносабатларга қарши бўлиши мумкин.
Қўшма Штатлар Толибонга биринчи марта 1990 йиллардан санкция қўллашни бошланган.
Бу санкциялар 2001 йил 11 сентябрда АҚШга қилинган ҳужумдан сўнг кучайтирилган. Толибон Глобал Махсус Террорчилар сифатида белгиланган бўлиб, бу АҚШ расмийларига уларнинг активларини блоклаш ва мусодара қилишга имкон берган.
«Euroasia», АҚШ Афғонистон ҳукуматининг Нью-Йоркдаги Федерал захира банкида сақланадиган 7 миллиард доллардан ортиқ резервини музлатганини эслатади.
Шунингдек, АҚШ Толибоннинг юқори лавозимли шахсларини қўлга олиш учун мукофот таклиф қилган. Шу боис афғон ҳукумати АҚШ билан мулоқот қилишга қизиқмайди, дейилади нашрда.
Афғонистоннинг ички муаммолари ва давлатлар билан муносабатлар
Нашрнинг билдиришича, Толибон АҚШдан ҳеч нарса сўраши шарт эмас. Улар Хитойдан инвестиция олишлари мумкин. Катта эҳтимол билан Россия ҳамда Ҳиндистон уларга савдо ва дипломатик ёрдам кўрсатади. Афғонлар Эрон ва Покистон билан қочқинларни қабул қилиш муаммоси билан банд. Бу миллионлаб афғон қочқинларини ўз ичига олади.
Толибон озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш мақсадида Қўш Тепа каналига катта эътибор қаратмоқда. Бу уларни Марказий Осиё республикалари билан сув ресурсларини тақсимлаш бўйича келишувлар тузишни тақозо қилади. Шунингдек, Афғонистон ва Эрон ҳамда Покистон сув ресурсларини тақсимлаш борасида ҳал қилинмаган келишмовчиликларга эга.
Сўнгги бир йил ичида Толибон ўз қўлидаги 39 та элчихона ва консулликдан ташқари, Кобул 11 та давлатга, жумладан Туркия, Россия, Эрон ва Покистонга ўнлаб дипломатларни юборган, дейди Толибоннинг амалдаги ташқи ишлар вазири Амирхон Муттақий.
Хулоса қилиб айтганда, Афғонистоннинг АҚШ билан совуқлашган алоқаси Марказий Осиё давлатлари билан илиқлашган.