AQSh Afg‘onistonga qaytadimi?
Afg‘oniston deganda tinimsiz kurashlardan tinkasi qurigan davlat ko‘z oldimizga keladi. Uning bir qancha mamlakatlar bilan diplomatik munosabatlari va O‘zbekiston bilan hozirgi paytdagi aloqalari dunё siёsiy tahlilchilarining nigohidan chetda qolmadi. «Euroasia Review» nashri Afg‘oniston haqida tahliliy maqola eъlon qildi.
Unda Afg‘onistonning Arab davlatlari, AQSh, Markaziy Osiё respublikalari va Pokiston , Xitoy bilan munosabatlari baёn qilinadi. Shuningdek, AQShning Tolibonning yuqori lavozimli shaxslarini qo‘lga olish uchun mukofot taklif qilganini urg‘ulaydi. Bu AQSh Afg‘onistonning muvaqqat hukumatini hamon tan olmasligiga ishoradek.
Keltirilishicha, Afg‘onistondagi Tolibon hukumati yaqinda Ummonning Maskat shahridagi elchixonasini qayta ochishini eъlon qilgan. Bu, Birlashgan Arab Amirliklari avgustь oyida Afg‘oniston elchisining vakolatlarini qabul qilganidan so‘ng bo‘lgan. Yanvarь oyida esa Xitoy rahbari Si Szinpin Afg‘onistonning Pekindagi elchisining vakolatlarini shaxsan qabul qilgan.
Maъlum bo‘lishicha, Xitoyning Afg‘onistondagi yangi elchisi 2023 yil sentyabrь oyida rasman qabul qilingan.
Shuningdek, iyulь oyida Tolibon hukumati bir nechta Evropa mamlakatlaridagi vakolatxonalarni ёpgan va ularning nazoratidagi elchixonalar va konsulliklar sonini 39 taga etkazgan.
Afg‘oniston bilan chegaradosh davlatlar esa Afg‘oniston bilan faol muloqotda bo‘lgan. Biroq hozircha hech biri yangi hukumatni rasmiy tan olmagan.
Nashrga ko‘ra, ayni paytda Kobulda 17 ta elchixona va Evropa Ittifoqi delegasiyasi mavzhud. Qozog‘iston 2023 yil dekabrь oyida Tolibonni terrorchilar ro‘yxatidan chiqargan. O‘zbekiston esa Tolibonni hech qachon ekstremistik guruh deb eъlon qilmagani holda 2018 yilda Tolibonni Islom Respublikasi bilan muzokaralarni boshlashga undagan.
Nashr, Turkmaniston Tolibon mavzusida zhimlik siёsatini yuritganini, 2024 yilda Tozhikiston xavfsizlik xizmati boshlig‘i Kobulga rasmiy tashrif bilan kelganini, sentyabrda Qirg‘iz Respublikasi Tolibonni terroristik tashkilotlar ro‘yxatidan chiqarganini xotirlaydi.
Qo‘shimcha qilinishicha, O‘zbekiston bosh vazir Abdulla Aripov avgustь oyida Kobulga kelib, ikki o‘rtada 2,5 milliard dollar qiymatidagi 35 ta investisiya va savdo shartnomasi imzolangan. Ikki tomonlama savdo hazhmini 3 milliard qilish rezhalashtirilgan.
Kobulda Afg‘oniston, O‘zbekiston va Ozarbayzhon iqtisodiёt vazirlarining mintaqaviy savdo aloqalarini rivozhlantirish masalalari bo‘yicha uch tomonlama uchrashuvi bo‘lib o‘tgan.
Ikki hafta o‘tgach, O‘zbekiston va Afg‘oniston rasmiylari Termiz xalqaro savdo markazining ochilishida qatnashgan.
Nashrda qayd etilishicha, Afg‘oniston va uning Markaziy Osiёdagi qo‘shnilari savdo va transportni osonlashtirish uchun hamkorlik qilishmoqda.
Afg‘onistonning yo‘l va temir yo‘llarini taъmirlashda ham O‘zbekiston faol. Afg‘onistonga sug‘orish loyihalarini takomillashtirishda O‘zbekiston ёrdam bermoqda.
Turkmanistondan Afg‘oniston, Pokiston va Hindistonga tabiiy gaz etkazib berish bo‘yicha muzokaralar bormoqda.
O‘zbekistondan Pokiston dengiz portlariga temir yo‘l qurish rezhasi tuzilganiga ancha bo‘lgan. Qozog‘istondan Pokistonga, Birlashgan Arab Amirliklarida (BAA) tugaydigan transport yo‘lagini yaratish ko‘zda tutilgan.
Nima uchun AQSh Kobulga qaytishga shoshilmayapti?
«Euroasia» ning mulohaza qilishicha, AQSh rasmiylari va siёsatchilari cheksiz moliyalashtirish va keng qamrovli harbiy qoidalardan so‘ng, Amerika Tolibon tomonidan mag‘lub etilganidan hali ham g‘azabda. Inson huquqlari himoyachilari, afg‘on diasporasi mo‘tadil munosabatlarga qarshi bo‘lishi mumkin.
Qo‘shma Shtatlar Tolibonga birinchi marta 1990 yillardan sanksiya qo‘llashni boshlangan.
Bu sanksiyalar 2001 yil 11 sentyabrda AQShga qilingan huzhumdan so‘ng kuchaytirilgan. Tolibon Global Maxsus Terrorchilar sifatida belgilangan bo‘lib, bu AQSh rasmiylariga ularning aktivlarini bloklash va musodara qilishga imkon bergan.
«Euroasia», AQSh Afg‘oniston hukumatining Nьyu-Yorkdagi Federal zaxira bankida saqlanadigan 7 milliard dollardan ortiq rezervini muzlatganini eslatadi.
Shuningdek, AQSh Tolibonning yuqori lavozimli shaxslarini qo‘lga olish uchun mukofot taklif qilgan. Shu bois afg‘on hukumati AQSh bilan muloqot qilishga qiziqmaydi, deyiladi nashrda.
Afg‘onistonning ichki muammolari va davlatlar bilan munosabatlar
Nashrning bildirishicha, Tolibon AQShdan hech narsa so‘rashi shart emas. Ular Xitoydan investisiya olishlari mumkin. Katta ehtimol bilan Rossiya hamda Hindiston ularga savdo va diplomatik ёrdam ko‘rsatadi. Afg‘onlar Eron va Pokiston bilan qochqinlarni qabul qilish muammosi bilan band. Bu millionlab afg‘on qochqinlarini o‘z ichiga oladi.
Tolibon oziq-ovqat xavfsizligini taъminlash maqsadida Qo‘sh Tepa kanaliga katta eъtibor qaratmoqda. Bu ularni Markaziy Osiё respublikalari bilan suv resurslarini taqsimlash bo‘yicha kelishuvlar tuzishni taqozo qiladi. Shuningdek, Afg‘oniston va Eron hamda Pokiston suv resurslarini taqsimlash borasida hal qilinmagan kelishmovchiliklarga ega.
So‘nggi bir yil ichida Tolibon o‘z qo‘lidagi 39 ta elchixona va konsullikdan tashqari, Kobul 11 ta davlatga, zhumladan Turkiya, Rossiya, Eron va Pokistonga o‘nlab diplomatlarni yuborgan, deydi Tolibonning amaldagi tashqi ishlar vaziri Amirxon Muttaqiy.
Xulosa qilib aytganda, Afg‘onistonning AQSh bilan sovuqlashgan aloqasi Markaziy Osiё davlatlari bilan iliqlashgan.