Sanksiyalar ostidagi Rossiya oltinlarini sotishda O‘zbekiston va Qozog‘istondan foydalanmoqdami?
Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishidan 2-3 oy avvalroq O‘zbekistonning Buyuk Britaniyaga oltin eksporti xazhmi keskin ortgan. O‘zbekiston eksport qilayotgan oltinlar orasida Rossiya oltinlari ham bo‘lishi mumkinligi tahmin qilinmoqda. O‘zbekistonda ichki qazib olingan oltin bilan eksport qilinayotgani orasida farq kattaligi va bu farq Rossiya oltinlari hisobiga ekanligiga ishora qilinmoqda. Bu haqida SWI swissinfo.ch nashri zhurnalistik tekshiruv o‘tkazgan.
“Rossiya prezidenti Vladimir Putin Ukrainaga bostirib kirishini boshlaganidan so‘ng O‘zbekiston va Qozog‘istondan Shveysariyaga oltin importi oshdi. Savdo ma’lumotlari va ekspert tahlillari shuni ko‘rsatadiki, oltinning bir qismi xalqaro sanksiyalarni buzgan holda Rossiyadan yashirin ravishda kelishi mumkin”, deyiladi nashrda.
SWI swissinfo.ch Markaziy Osiyoning ikki davlatidan Buyuk Britaniya orqali Shveysariyaga olib boriladigan oltin yo‘lini ochib bergan. Nashrning so‘rovlarini O‘zbekiston taraf zhavobsiz qoldirgan.
Savdo va bozhxona ma’lumotlariga ko‘ra, Qozog‘iston va O‘zbekiston o‘tgan yili o‘z zaxiralaridan ishlab chiqargan va sotgandan ko‘ra ko‘proq oltin zho‘natgan. Xo‘sh, ortiqcha oltin qaerdan paydo bo‘ldi? Ko‘pgina ekspertlar uchun eng mantiqiy tushuntirish shundaki, oltinning kamida bir qismi qimmatbaho metall ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda ikkinchi o‘rinda turadigan Rossiyada ishlab chiqarilgan. Nashr O‘zbekiston va Rossiya o‘rtasidagi savdo hazhmlarining kattaligiga va bozhxona ishlari to‘liq shaffof emasligiga ham ishora qilgan.
Qozog‘iston va O‘zbekiston oltin etkazib berish hazhmidagi o‘zgarishlar sezilarli darazhada oshgan. 2023-yilda zhami 130 tonna o‘zbek oltini (qiymati 7,3 milliard Shveysariya franki yoki 8,54 milliard AQSh dollari) — 100 tonnasi O‘zbekistondan to‘g‘ridan-to‘g‘ri, 30 tonnasi esa Buyuk Britaniya orqali yuborilgan — Federal Bozhxona va Chegara Xavfsizligi boshqarmasi (FOCBS) ma’lumotlariga ko‘ra yuqori darazhada tozalangan oltin quymalari sifatida etib kelgan. Bu deyarli Birlashgan Arab Amirliklaridan (BAA) yuborilgan miqdorga teng (150 tonna). Amirlik dunyodagi eng yirik oltin savdo markazlaridan biri hisoblanadi.
2021 yilda Shveysariyaga o‘zbek oltinining importi ikki yillik tanaffusdan so‘ng ortgan. 2021 yilning oktyabrь oyida qayta tiklangan, Qozog‘istondan import esa 2022-yil yanvarida qayta boshlangan. Urush boshlanishi bilan eksport xazhmi yanada tezlashgan va 2023-yil oxirida rekord darazhaga etgan. Shveysariyada O‘zbekiston va Qozog‘iston oltinlari importi bu yil ham yuqori darazhada qolganligi aytiladi. Zhoriy yilning olti oyi ichida 82 tonnadan ortiq o‘zbek oltini va 21 tonna qozog‘iston oltini to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bilvosita Shveysariyaga eksport qilingan. Taqqoslash uchun, o‘tgan yilning shu davrida 85 tonna o‘zbek oltini va 19 tonna qozog‘istonlik oltin eksport qilingan edi. Shveysariya banklari oltinlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri O‘zbekiston va Qozog‘iston orqali emas, balki uchunchi davlat orqali sotib olayotganligi uchun sanksiyalardan qutulib qolmoqda.
O‘zbekiston davlat statistika qo‘mitasi axborotiga ko‘ra oltin eksporti hazhmi o‘sishi yillar kesimida quyidagicha izohlanadi:
2020 yilda 5,8 mlrd AQSh dollari;
2021 yilda 4,1 mlrd AQSh dollari;
2022 yilda 4,1 mlrd AQSh dollari;
2023 yilda 8,1 mlrd AQSh dollari;