Amerikaning «The Diplomat» nashri Markaziy Osiyoda mavzhud ko‘p tomonlama siyosat shiddat bilan o‘z ahamiyatini yo‘qotayotganini yozmoqda. Markaziy Osiyo uchun G‘arb yoki Rossiya o‘rtasidan tanlov qilish qiyin.
Nashrning yozishicha, O‘rta Osiyo davlatlari siyosiy zhihatdan demokratiya, so‘z va matbuot erkinligi bo‘yicha G‘arb tasavvur qilganidek me’yorlarni boshidan kechirmagan.
Markaziy Osiyoda urush va sanksiyalar ostida qolgan Rossiya ishonchsiz hamkorga aylanib, u bilan hamkorlikni qiyinlashtiradi, degan fikr ayni paytda keng tarqalgan. Rossiya Ukrainaning keng ko‘lamli bosqinidan so‘ng Markaziy Osiyodagi roli va ta’siri pasayib ketishi mumkinligini bilar edi va G‘arb bilan qarama-qarshilikda bo‘lsa-da, bari-bir o‘zining ishonchli hamkori hisoblanishi mumkinligini ko‘rsatish uchun bu davlatlar bilan siyosiy hamkorlikni chuqurlashtirishga intildi.
Rossiya uzoq vaqtdan beri Evroosiyo mintaqasida xususan, Markaziy Osiyo davlatlariga tashqi ta’sirini saqlab turgandi. Rossiya-Ukraina urushidan keyin Markaziy Osiyo va Rossiya munosabatlari o‘zgardi va mintaqaga boshqa o‘yinchi Xitoy kirib keldi.
Urush vaziyati mintaqada Xitoy uchun katta imkoniyatlar yaratdi.
Rossiyaning Ukrainadagi urushi uchinchi yil davom etar ekan, uning global ta’siri siyosiy taxminlarni buzdi, iqtisodlarni zaiflashtirdi va geosiyosiy o‘zgarishlarga yo‘l ochdi. Moskva uzoq vaqtdan beri Evroosiyo mintaqasida, xususan, Markaziy Osiyo davlatlari: O‘zbekiston, Tozhikiston, Turkmaniston, Qozog‘iston va Qirg‘iziston orasida etakchi tashqi ta’sirga ega bo‘lib kelgan. Biroq, urush Markaziy Osiyodagi Rossiya haqidagi tasavvurlarni o‘zgartirib, boshqa o‘yinchilar, xususan, Xitoy uchun imkoniyatlar yaratdi.
Urushdan oldin Rossiya eng yirik savdo sherigi bo‘lgan Markaziy Osiyoning aksariyat mamlakatlari uchun Xitoy endi oldingi o‘rinda. Urush turli xil hamkorliklarni izlash uchun Markaziy Osiyo davlatlariga qo‘shimcha turtki bo‘lib xizmat qildi.
Shuningdek, maqolada yozilishicha, agar Ukrainaga qarshi urushda Rossiya g‘olib chiqsa, Markaziy Osiyo davlatlarida ham xuddi shunday ssenariylar yuz berishi mumkinligi bo‘yicha xavotirlar bor.
Markaziy Osiyo mamlakatlarida etnik ruslar borligini hisobga olsak bu xavotir avvalo Qozog‘istonda paydo bo‘ldi.
Shu boisdan Markaziy Osiyoda mavzhud ko‘p tomonlama siyosat shiddat bilan o‘z ahamiyatini yo‘qotmoqda. Mintaqa muqarrar ravishda yo G‘arb, yoki G‘arbiy bo‘lmagan blok, zhumladan, Xitoy, Rossiya, Eron va boshqa davlatlar bilan hamohang bo‘lishi kerak. G‘arb va Rossiya o‘rtasida tanlov qilish Markaziy Osiyo uchun qiyin. Siyosiy zhihatdan bu mamlakatlar demokratiya, so‘z va matbuot erkinligini G‘arb bu me’yorlarni tasavvur qilganidek boshdan kechirmagan.
O‘zbekiston Rossiya bilan yaxshi munosabatda bo‘lsada, ayni paytda G‘arb bilan ham aloqalarini kengaytirishga intiladi. Rasmiy Toshkent hech qachon Rossiya-Ukraina urushini qoralovchi to‘g‘ridan-to‘g‘ri bayonot bermagan, ammo qo‘llab-quvvatlashini ham bildirmagan. Rossiyaning Ukrainaga qarshi urushi O‘zbekistonning iqtisodiy va xavfsizlik holatiga zhiddiy ta’sir ko‘rsatdi.
O‘zbekiston-Rossiya munosabatlari Shavkat Mirziyoev 2016 yil oxirida prezident bo‘lganidan keyin yaxshilanib borayotgan bo‘lsa-da, Kremlning Ukrainaga tazhovuzi bu aloqalar rivozhining bir qismiga tahdid solmoqda.
Rossiyada bir necha million o‘zbek mehnat muhozhirlari ishlaydi va ularning vatanlariga yuborayotgan pullari O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. 2023 yilga kelib Xitoy O‘zbekistonning etakchi savdo sherigi sifatida Rossiya o‘rnini egalladi. O‘zbekiston hukumati ham Ozarbayzhon va Turkiya bilan munosabatlarni mustahkamlab, yangi savdo yo‘laklari va harbiy hamkorlikka intilmoqda.
Markaziy Osiyo davlatlari iqtisodiy zhihatdan texnologiya va investisiyalar bo‘yicha G‘arbga tobora ko‘proq qaram bo‘lib bormoqda, ammo Rossiya bilan chuqur munosabatlar ildizlariga ega. Sobiq sovet respublikalarining iqtisodiy va harbiy tuzilmalari Rossiya modeliga asoslangan bo‘lganligi uchun ham Moskva ta’siridan qutulish qiyin, lekin buni amalga oshirish mumkin.