Санкциялар остидаги Россия олтинларини сотишда Ўзбекистон ва Қозоғистондан фойдаланмоқдами?
Россиянинг Украинага бостириб киришидан 2-3 ой аввалроқ Ўзбекистоннинг Буюк Британияга олтин экспорти хажми кескин ортган. Ўзбекистон экспорт қилаётган олтинлар орасида Россия олтинлари ҳам бўлиши мумкинлиги таҳмин қилинмоқда. Ўзбекистонда ички қазиб олинган олтин билан экспорт қилинаётгани орасида фарқ катталиги ва бу фарқ Россия олтинлари ҳисобига эканлигига ишора қилинмоқда. Бу ҳақида SWI swissinfo.ch нашри журналистик текширув ўтказган.
“Россия президенти Владимир Путин Украинага бостириб киришини бошлаганидан сўнг Ўзбекистон ва Қозоғистондан Швейцарияга олтин импорти ошди. Савдо маълумотлари ва эксперт таҳлиллари шуни кўрсатадики, олтиннинг бир қисми халқаро санкцияларни бузган ҳолда Россиядан яширин равишда келиши мумкин”, дейилади нашрда.
SWI swissinfo.ch Марказий Осиёнинг икки давлатидан Буюк Британия орқали Швейцарияга олиб бориладиган олтин йўлини очиб берган. Нашрнинг сўровларини Ўзбекистон тараф жавобсиз қолдирган.
Савдо ва божхона маълумотларига кўра, Қозоғистон ва Ўзбекистон ўтган йили ўз захираларидан ишлаб чиқарган ва сотгандан кўра кўпроқ олтин жўнатган. Хўш, ортиқча олтин қаердан пайдо бўлди? Кўпгина экспертлар учун энг мантиқий тушунтириш шундаки, олтиннинг камида бир қисми қимматбаҳо металл ишлаб чиқариш бўйича дунёда иккинчи ўринда турадиган Россияда ишлаб чиқарилган. Нашр Ўзбекистон ва Россия ўртасидаги савдо ҳажмларининг катталигига ва божхона ишлари тўлиқ шаффоф эмаслигига ҳам ишора қилган.
Қозоғистон ва Ўзбекистон олтин етказиб бериш ҳажмидаги ўзгаришлар сезиларли даражада ошган. 2023-йилда жами 130 тонна ўзбек олтини (қиймати 7,3 миллиард Швейцария франки ёки 8,54 миллиард AҚШ доллари) — 100 тоннаси Ўзбекистондан тўғридан-тўғри, 30 тоннаси эса Буюк Британия орқали юборилган — Федерал Божхона ва Чегара Хавфсизлиги бошқармаси (ФОCБС) маълумотларига кўра юқори даражада тозаланган олтин қуймалари сифатида етиб келган. Бу деярли Бирлашган Aраб Aмирликларидан (БAA) юборилган миқдорга тенг (150 тонна). Амирлик дунёдаги энг йирик олтин савдо марказларидан бири ҳисобланади.
2021 йилда Швейцарияга ўзбек олтинининг импорти икки йиллик танаффусдан сўнг ортган. 2021 йилнинг октябрь ойида қайта тикланган, Қозоғистондан импорт эса 2022-йил январида қайта бошланган. Уруш бошланиши билан экспорт хажми янада тезлашган ва 2023-йил охирида рекорд даражага етган. Швейцарияда Ўзбекистон ва Қозоғистон олтинлари импорти бу йил ҳам юқори даражада қолганлиги айтилади. Жорий йилнинг олти ойи ичида 82 тоннадан ортиқ ўзбек олтини ва 21 тонна қозоғистон олтини тўғридан-тўғри ёки билвосита Швейцарияга экспорт қилинган. Таққослаш учун, ўтган йилнинг шу даврида 85 тонна ўзбек олтини ва 19 тонна қозоғистонлик олтин экспорт қилинган эди. Швейцария банклари олтинларни тўғридан-тўғри Ўзбекистон ва Қозоғистон орқали эмас, балки учунчи давлат орқали сотиб олаётганлиги учун санкциялардан қутулиб қолмоқда.
Ўзбекистон давлат статистика қўмитаси ахборотига кўра олтин экспорти ҳажми ўсиши йиллар кесимида қуйидагича изоҳланади:
2020 йилда 5,8 млрд АҚШ доллари;
2021 йилда 4,1 млрд АҚШ доллари;
2022 йилда 4,1 млрд АҚШ доллари;
2023 йилда 8,1 млрд АҚШ доллари;