Жаҳон банки баёнотига кўра, худди шундай ҳолат Қирғиз Республикаси ва Тожикистонда ҳам кузатилмоқда.
Ўзбекистон ўртача ҳисобда инфратузилма бюджетининг учдан бир қисмини самарасизлик туфайли исроф қилади. Буни Жаҳон банкининг инфратузилмани бошқариш бўйича сўнгги баҳолари тасдиқлади.
Қайд этилишича, Марказий Осиёнинг денгизга чиқиш имкони йўқ учта давлати – Қирғизистон, Тожикистон ва Ўзбекистон ўзининг тоғли релефи ва денгиздан узоқлиги билан ўзига хос географик муаммоларга дуч келмоқда. Булар – ишончли транспорт ва барқарор энергия тармоқлари, иқтисодий ўсиш, савдо ва глобал алоқалар учун муҳим хизматлар ва катализаторлар.
“Ҳар учала давлат ҳам ўз инфратузилма интилишларини молиялаштириш учун узоқ вақтдан бери халқаро молия институтларига (ХМИ), тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар (ТДИ) ва тобора кучайиб бораётган давлат-хусусий шериклик (ДХШ)га таяниб келмоқда. Бироқ, уларнинг йўлида турган асосий тўсиқ – нотўғри бошқарув амалиётидир”,
– дейилган Жаҳон банки баёнотида.
Банкнинг иддаосича, Ўзбекистонда барқарор бошқарувни тўғри йўлга қўйиш инфратузилмани ривожлантириш учун молиялаштиришдан кўра муҳимроқдир.
“Ўзбекистонда давлат бюджетидан молиялаштириладиган, шунингдек, тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар томонидан қўллаб-қувватланадиган лойиҳалар кўпинча бир-биридан мустақил равишда ишлаб чиқилади ва амалга оширилади. Ушбу ёндашувда эса ҳар доим ҳам қатъий таҳлиллар олиб борилмайди.
Аслида саъй-ҳаракатларнинг такрорланишини минималлаштириш ва кўпроқ ҳамкорликни яратиш учун интеграциялашув имконияти мавжуд.
Натижада эса инвестиция лойиҳалари одатда молиялаштириш манбаси борлигига қараб танланади. Аммо миллий устуворликлар билан яхшироқ мослашиш ва иқлимга чидамлилик каби муҳим омилларни ҳисобга олиш керак.
“Ҳар учала давлатда асосий эътибор лойиҳани ишлаб чиқишнинг дастлабки босқичларига қаратилади, режалаштириш ва танлашга алоҳида эътибор берилади. Амалга ошириш ҳақида гап кетганда эса тегишли соҳа вазирликларининг изчил молиявий ва жисмоний мониторингни амалга ошириш имкониятлари кўп ҳолларда етишмайди”,
дейилган баёнотда.
Таъкидланишича, замонавий ва ишончли хизматларга талаб ортиб бораётгани сабабли, фуқаролар об-ҳаво билан боғлиқ кутилмаган офатларга бардош бера оладиган мустаҳкам инфратузилмани кутишмоқда. Бироқ йирик лойиҳаларни ишлаб чиқиш, амалга ошириш ва мониторинг қилиш кўпинча кутилган натижани бермайди.
“Гап нафақат маблағларни жалб қилиш, улардан миллий мақсадларга эришишда самарали фойдаланиш ҳақида бормоқда. Интеграциялашган назорат ва сифатни таъминлаш жараёнларини яхшилаш мумкин, чунки лойиҳалар кўпинча тўғри баҳоланмасдан ёки узоқ муддатли техник хизмат кўрсатиш харажатларини ҳисобга олмасдан амалга оширилади. Қирғизистон Республикасида инвестициялар барқарорлигини ошириш учун ҳаёт цикли харажатларини бирлаштириш бўйича ўсиш имконияти мавжуд”,
қўшимча қилган банк.
Аммо шу билан бирга Жаҳон банки Ўзбекистонга, шунингдек, Қирғизистон ва Тожикистонга муаммоларни ҳал қилишдаги ўз ечимини ҳам берган. Хўш, Ўзбекистон, Қирғизистон, Тожикистон ва бу қийинчиликларни қандай енгиб ўтишлари мумкин?
- Миллий ривожланиш устуворликлари билан боғлиқликни таъминлаш керак. Мамлакатлар инфратузилма лойиҳаларини аниқлаш, устуворлик қилиш ва амалга оширишда туб ўзгаришларни кўрсатувчи жамланган ва соддалаштирилган давлат инвестициялари дастурини яратишни кўриб чиқишлари керак;
- Лойиҳалар стратегик аҳамияти, иқтисодий самарадорлиги ва миллий ривожланиш мақсадларига таъсиридан келиб чиққан ҳолда устувор бўлиши керак. Эҳтиёжга асосланган устуворликларга эътибор Марказий Осиё мамлакатларига муҳим инфратузилма хизматларини изчил ва самарали етказиб беришга имкон беради. Ушбу ёндашув ташқи молия манбаларидан фойдаланишни оптималлаштиради, чунки миллий устуворликларга мос келадиган лойиҳалар ХМТ, ДХШ ва ТДИ маблағларини жалб қилиш эҳтимоли юқори бўлиб, мамлакатнинг муҳим ташаббусларни молиялаштириш қобилиятини оширади;
- Ташкилотлар ва хизмат кўрсатувчи провайдерлар инфратузилма лойиҳалари шартнома шартларига мувофиқлигини ҳамда ўз вақтида ва тежамкор тарзда етказиб берилишини таъминлаши шарт. Бундан ташқари, улар кенг қамровли мониторинг ва баҳолаш жараёнларини амалга оширишлари керак. Ушбу мақсадга эришиш батафсил амалга ошириш режаларини ишлаб чиқишни, аниқ ташкилий тузилмаларни, институционал салоҳиятни ривожлантиришни, реал вақт чегараларини ва асосий фаолият кўрсаткичларидан самарали фойдаланишни талаб қилади.
Жаҳон банкининг маълум қилишича, бу уч давлатнинг муваффақият йўли аниқ.
“Самарали ва барқарор инфратузилма хизматлари Қирғизистон, Тожикистон, Ўзбекистон ва ундан ташқарида ривожланишнинг асосидир. Эҳтиёжни молиялаштириш манбаларидан устун қўядиган жамланма давлат инвестиция дастурини яратиш инвестицияларни жалб этиш ва инфратузилмани жадал ривожлантиришга ёрдам беради. Бундай ёндашувни қўллаш орқали Марказий Осиё давлатлари ўзларининг инфратузилмадаги бўшлиқларини енгиб, тезроқ иқтисодий ўсиш, алоқани кенгайтириш ва фуқароларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш учун ўз ўрнини топишлари мумкин”,
дея хулоса қилган Жаҳон банки.